Home
Description
Corpus
Morphosyntax
Lexicon
Morph
-∅
‘PERT’
Language:
Yawarana
Glosses:
PERT
Morpheme:
-ri
Inflectional values:
pertensive
(
possession
)
Type:
suffix
Corpus tokens
Wordforms
Name
Description
Part of speech
Language
Audio
--any--
yes
Name
Description
Language
As ‘PERT’:
asanë tanëmëse mërë nono mokontomo warotatojpe
asanë
a
-
sanë
-
∅
2
-
mother
-
PERT
n
tanëmëse
ta
-
nëmë
-
se
3P
-
leave
-
PST
vt
mërë
mërë
2PRO
pn
nono
nono
-
∅
earth
-
PERT
n
mokontomo
mokontomo
2PL
.
PRO
pn
warotatojpe
warota
-
tojpe
work
-
PURP
advl
Your mother left your land for you to work on.
/
tu mamá dejo esa tierra para que ustedes trabajen
toto yoti tajtoj mare
toto
toto
non_Indian
n
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
tajtoj
taj
-
toj
say
-
CIRC
.
NMLZ
n
mare
mare
REL
.
INAN
part
What they call the food of the criollos.
/
lo que llaman la comida de los criollos
ati ke ejnë yoti yamanë wejsapë tëwï
ati
ati
what
intj
ke
ke
INS
postp
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
yamanë
yamanë
-
∅
make
-
IPFV
vt
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
tëwï
tëwï
3PRO
pn
With that we used to prepare the meat.
/
con ese preparabamos la carne
ana këyetase papa kampra ya, ana yoti wejsapë yojtë ta sukase aroma warai, yakuri warai yojtë wejsaj ta
ana
ana
1+3PRO
pn
këyetase
këye
-
ta
-
se
big?
-
VBZ
.
INTR
-
PST
vi
papa
papa
father
n
kampra
kampra
big
n
ya
ya
ERG
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
yojtë
yojtë
-
∅
fish_with_hook
-
IPFV
vt
ta
ta
like
part
sukase
sukase
all
adv
aroma
aroma
limpet
n
warai
warai
like
postp
yakuri
yakuri
agouti
n
warai
warai
like
postp
yojtë
yojtë
-
∅
fish_with_hook
-
IPFV
vt
wejsaj
wej
-
saj
COP
-
PST
vi
ta
ta
like
part
(When) we grew up, my uncle fished our food; fished everything: limpet, picure...
/
nosotros crecimos, mi tio pescaba toda nuestra comida, lapa, picure
(
histanfo
:
4
)
yakono ijmojkakë mukuton yoti ta wejsaj ta
yakono
y
-
akono
-
∅
LK
-
younger_sister_of_woman
-
PERT
n
ijmojkakë
ijmojka
-
kë
cook
-
IMP
vt
mukuton
muku
-
ton
child
-
PL
n
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
wejsaj
wej
-
saj
COP
-
PST
vi
ta
ta
like
part
Then she said, "sister cook for the children to eat"
/
después dice, hermana cocina para que coman los niños
(
histanfo
:
13
)
ana yoti, ana serematojpe
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
ana
ana
1+3PRO
pn
serematojpe
s
-
ere
-
ma
-
tojpe
DETRZ
-
liver
-
CAUS
-
PURP
advl
Our food, to eat.
/
nuestra comida, para comer
(
histanfo
:
16
)
taturu makampra ya ana yoti makë
taturu
ta
-
tu
-
ru
3P
-
give
-
IPFV
vt
makampra
makampra
aunt
n
ya
ya
ERG
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
makë
makë
mom
n
My aunt gave her our food.
/
mi tía lo da comida de nosotros
(
histanfo
:
26
)
ana yoti, yakuri
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y
-
oti
-
∅
LK
-
meat
-
PERT
n
yakuri
yakuri
agouti
n
Our food, agouti.
/
nuestra comida, el picure
(
histanfo
:
29
)
makë yakërë ma wejtane, tëijpë rë pïjkë ana yïwïtï
makë
makë
mom
n
yakërë
y
-
akërë
LK
-
with
postp
ma
ma
RST
part
wejtane
wej
-
tane
COP
-
CNCS
advl
tëijpë
tëijpë
far
adv
rë
rë
EMP
part
pïjkë
pïjkë
DIM
part
ana
ana
1+3PRO
pn
yïwïtï
y
-
ïwïtï
-
∅
LK
-
house
-
PERT
n
Even though I was with my mom, our house was a bit far away.
/
aunque estaba con mi mamá, nuestra casa estaba un poquito lejos
(
histanfo
:
52
)
wïrë yaruwakempïnirë wïrë senejkarï uyïwïj yaka sukuri, jwama
wïrë
wïrë
1PRO
pn
yaruwakem
pïnirë
yaruwa
-
∅
-
ke
-
m
=
pïnirë
laugh
-
ACNNMLZ
-
PROP
-
NMLZ
=
NEG
adv
=
part
wïrë
wïrë
1PRO
pn
senejkarï
s
-
enejka
-
rï
DETRZ
-
watch
-
IPFV
vi
u
yïwïj
u
=
y
-
ïwïj
-
∅
1
=
LK
-
house
-
PERT
pn
=
n
yaka
yaka
ALL
postp
sukuri
sukuri
silently
adv
jwama
jwama
***
I don’t laugh, I silently stay in my house.
/
yo no me río, yo me siento en mi casa calladita
(
convrisamaj
:
21
)
uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama
u
yïwïj
u
=
y
-
ïwïj
-
∅
1
=
LK
-
house
-
PERT
pn
=
n
yawë
yawë
LOC
postp
u
senejkari
u
=
s
-
enejka
-
ri
1
=
DETRZ
-
watch
-
IPFV
pn
=
vi
sukuri
sukuri
silently
adv
jwama
jwama
***
I silently stay in my house.
/
yo me quedo en mi casa tranquila
(
convrisamaj
:
28
)
ana yïwïj yawë ana senejka wejsapë, tawara ma ana këyatajpë ana
ana
ana
1+3PRO
pn
yïwïj
y
-
ïwïj
-
∅
LK
-
house
-
PERT
n
yawë
yawë
LOC
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
senejka
s
-
enejka
-
∅
DETRZ
-
watch
-
IPFV
vi
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
tawara
tawara
too
adv
ma
ma
RST
part
ana
ana
1+3PRO
pn
këyatajpë
këya
-
ta
-
jpë
think
-
VBZ
.
INTR
-
PST
vi
ana
ana
1+3PRO
pn
We stayed at home, that's how we were raised.
/
nosotros estábamos en nuestra casa, así nos criamos
(
histanfo
:
53
)
pïrarë ejnë chiyakon chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
chiyakon
chiyakon
-
∅
friend
-
PERT
n
chipokono
chipokono
because
part
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
yaruwatopo
yaruwa
-
topo
laugh
-
CIRC
.
NMLZ
n
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
Because we don’t have friends we don’t have anything to laugh.
/
porque no tenemos amigas para nosotros reir
(
convrisamaj
:
48
)
muku pana yënënijpë ti
muku
muku
child
n
pana
pana
-
∅
ear
-
PERT
n
yënënijpë
yënë
-
ni
-
jpë
eat(meat)
-
AGTNMLZ
-
PST
n
ti
ti
HSY
part
The one who ate a child's ear, so they say.
/
el que comió la oreja de un niño, así dicen
yapijtompe wïrë wejtane, ¡kë! wïyapë moroni
yapijtom
pe
yapijtom
=
pe
old
=
ESS
n
=
postp
wïrë
wïrë
1PRO
pn
wejtane
wej
-
tane
COP
-
CNCS
advl
kë
kë
ugh
intj
wï
yapë
wï
=
y
-
apë
-
∅
1
=
LK
-
arm_wing
-
PERT
pn
=
n
moroni
moroni
pain
n
Although I am old, ugh, my arms hurt.
/
aunque soy vieja, ay me duelen mis brazos
tejetum pïnika, ta wejsaj ta makë ya, makë pano ya
tejetum
t
-
ejetum
-
∅
3
-
sick
-
PERT
n
pïnika
pïnika
PROB
part
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
wejsaj
wej
-
saj
COP
-
PST
vi
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
makë
makë
mom
n
ya
ya
ERG
postp
makë
makë
mom
n
pano
pano
FMR
part
ya
ya
ERG
postp
"That one is probably sick", said my mother, my late mother.
/
mi mamá decía "no ese está enfermo será
(
histanfo
:
9
)
takonojpë rë yapijtontomo ya, najpïtom pan yakono wïrë inijpë chipëkën takï wïrë taro
takonojpë
takono
-
jpë
other
-
PST
n
rë
rë
EMP
part
yapijtontomo
yapijton
-
tomo
old
-
PL
n
ya
ya
?
najpïtom
najpï
-
tom
grandfather
-
PL
n
pan
pan
FMR
part
yakono
y
-
akono
-
∅
LK
-
younger_sister_of_woman
-
PERT
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
inijpë
ini
-
jpë
see
-
PST
vt
chipëkën
chipëkën
because
part
takï
takï
CNFRM
part
wïrë
wïrë
1PRO
pn
taro
taro
-
∅
say
-
IPFV
vt
The last old ones, the younger brother of my grandparents, because I saw them, I say so.
/
los últimos viejitos, el hermano menor de mis abuelos, porque yo lo vi a ellos, lo digo
ana padrastro yakërë
ana
ana
1+3PRO
pn
padrastro
padrastro
-
∅
stepfather
-
PERT
n
yakërë
y
-
akërë
LK
-
with
postp
With our stepfather.
/
con nuestro padrastro
(
histanfo
:
42
)
tïwïj yaka waraijtokomo manikijpë
tïwïj
t
-
ïwïj
-
∅
3
-
house
-
PERT
n
yaka
yaka
ALL
postp
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
manikijpë
manikijpë
***
The man went to his house.
/
se fue el hombre para su casa (porque ya amaneció)
(
ctorat
:
46
)
asakërërë mëyawajkë, asakë mëyumukunu
asakërë
rë
asakërë
=
rë
two
=
EMP
adv
=
part
më
yawajkë
më
=
yawaj
-
kë
2
=
grate
-
IMP
pn
=
vt
asakë
asakë
two
adv
më
yumukunu
më
=
y
-
umukunu
-
∅
2
=
LK
-
hand
-
PERT
pn
=
n
Scrape with both, two hands.
/
raya con la dos, las dos manos
mërë ma ejnë waimu yaye mëwaimuru
mërë
mërë
2PRO
pn
ma
ma
RST
part
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
yaye
yaye
LOC
postp
më
waimuru
më
=
waimu
-
ru
2
=
speak
-
IPFV
pn
=
vi
Only your speak in our language.
/
tú eres la única que habla nuestro idioma
kwase mëëmpamïjpë ejnë waimu yaye
kwase
kwase
how
part
më
ëmpamïjpë
më
=
ëmpamï
-
jpë
2
=
learn
-
PST
pn
=
vi
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
yaye
yaye
LOC
postp
How you learned our language.
/
como aprendiste nuestro idioma
toto waimu yayejra
toto
toto
non_Indian
n
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
yaye
jra
yaye
=
jra
LOC
=
NEG
postp
=
part
Not in Spanish.
/
no en castellano
ejnë waimu wintikasarë ta rë
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
wintikasarë
wintika
-
sarë
disappear
-
IMN
vi
ta
ta
like
part
rë
rë
EMP
part
Our language is disappearing.
/
nuestra lengua se está desapareciendo
¡këë! uyejwetunu, ¡këë! wïrë waijtëri, ¡këë! uyapëri, wïrë poreri, wïrë chikimuru
këë
këë
ugh
intj
u
yejwetunu
u
=
y
-
ejwetunu
-
∅
1
=
LK
-
sick
-
PERT
pn
=
n
këë
këë
ugh
intj
wïrë
wïrë
1PRO
pn
waijtëri
waijtë
-
ri
head
-
PERT
n
këë
këë
ugh
intj
u
yapëri
u
=
y
-
apë
-
ri
1
=
LK
-
arm_wing
-
PERT
pn
=
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
poreri
pore
-
ri
leg
-
PERT
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
chikimuru
chikimu
-
ru
knee
-
PERT
n
Ugh! I'm sick, ugh, my head, ugh, my arm, my leg, my knee.
/
ay! estoy enferma, ay! mi cabeza, ay! mi brazo, mi pierna, mi rodilla
tototomo pata yaka mëtëja
tototomo
toto
-
tomo
non_Indian
-
PL
n
pata
pata
-
∅
village
-
PERT
n
yaka
yaka
ALL
postp
më
tëja
më
=
të
-
ja
2
=
go
-
NEG
pn
=
vi
You don't go to the creoles' village.
/
tu no (puedes) ir al pueblo de los criollos
marë wïrë sëmpinukuja rë wejtane mokontomo unono, wïrë nono yenekapëkë pako
marë
marë
still
adv
wïrë
wïrë
1PRO
pn
sëmpinukuja
sëmpinuku
-
ja
close_eyes
-
NEG
vi
rë
rë
EMP
part
wejtane
wej
-
tane
COP
-
CNCS
advl
mokontomo
mokontomo
2PL
.
PRO
pn
u
nono
u
=
nono
-
∅
1
=
earth
-
PERT
pn
=
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
nono
nono
-
∅
earth
-
PERT
n
yenekapëkë
yeneka
-
pëkë
take_away
-
PROG
.
TR
vt
pako
pako
***
Though I haven't closed my eyes yet, you are already taking my land from me.
/
todavía no cerré los ojos y ustedes me están quitando mi tierra
mëinta yaka
më
inta
më
=
inta
-
∅
2
=
mouth
-
PERT
pn
=
n
yaka
yaka
ALL
postp
into your mouth
/
dentro de tu boca
mëwaijtë yaka wëjkase
më
waijtë
më
=
waijtë
-
∅
2
=
head
-
PERT
pn
=
n
yaka
yaka
ALL
postp
wëjkase
wëjka
-
se
fall
-
PST
vi
It went into your head.
/
te entró en tu cabeza
irë nwa chipëkë usamori uyïpï incharë
irë
irë
3ANA
.
INAN
dem
nwa
nwa
thus
part
chipëkë
chipëkë
because
part
u
samori
u
=
samo
-
ri
1
=
cry
-
IPFV
pn
=
vi
u
yïpï
u
=
yïpï
-
∅
1
=
mountain
-
PERT
pn
=
n
incharë
in
-
charë
see
-
IMN
vt
That's why I'm crying seeing my hills.
/
por eso yo estoy llorando viendo mis cerros
wïrë najpïtomojne, wurijyantomojne sënka wara rë
wïrë
wïrë
1PRO
pn
najpïtomo
jne
najpï
-
∅
-
tomo
=
jne
grandfather
-
PERT
-
PL
=
PL
n
=
part
wurijyantomo
jne
wurijyan
-
tomo
=
jne
woman
-
PL
=
PL
n
=
part
sënka
s
-
ënka
-
∅
DETRZ
-
finish
-
ACNNMLZ
n
wara
wara
thus
part
rë
rë
EMP
part
My grandfathers, the women disappeared.
/
como desaparecen mis abuelos, las mujeres
×