As ‘PERT’:

1. wenaru pïrarë irëjpë ti

   wenaru

   wena-ru

   vomit-PERT

   n

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   ti

   ti

   HSY

   part

   There was no vomit. / no había nada de vómito (ctorat: 20)
2. weroro wëra këyetari mëmukuru

   weroro

   weroro

   dog

   n

   wëra

   wëra

   like

   postp

   këyetari

   këye-ta-ri

   big?-VBZ.INTR-IPFV

   vi

   mëmukuru

   më=muku-ru

   2=child-PERT

   pn=n

   Your children grow up like dogs. / tus hijos crecen como perro
3. mmm, imukuru ma

   mmm

   mmm

   yes

   intj

   imukuru

   i-muku-ru

   3-child-PERT

   n

   ma

   ma

   RST

   part

   Yes, his son. / sí, su hijo
4. ¡këë! uyejwetunu, ¡këë! wïrë waijtëri, ¡këë! uyapëri, wïrë poreri, wïrë chikimuru

   këë

   këë

   ugh

   intj

   uyejwetunu

   u=y-ejwetunu-∅

   1=LK-sick-PERT

   pn=n

   këë

   këë

   ugh

   intj

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   waijtëri

   waijtë-ri

   head-PERT

   n

   këë

   këë

   ugh

   intj

   uyapëri

   u=y-apë-ri

   1=LK-arm_wing-PERT

   pn=n

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   poreri

   pore-ri

   leg-PERT

   n

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   chikimuru

   chikimu-ru

   knee-PERT

   n

   Ugh! I'm sick, ugh, my head, ugh, my arm, my leg, my knee. / ay! estoy enferma, ay! mi cabeza, ay! mi brazo, mi pierna, mi rodilla
5. pïrarë ti iwenaru wejsapë

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   ti

   ti

   HSY

   part

   iwenaru

   i-wena-ru

   3-vomit-PERT

   n

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   their vomit was not there. / no había su vómito (ctorat: 19)
6. aaa usukuru morone ta, wïrë usujta ta ne

   aaa

   aaa

   ah

   intj

   usukuru

   u=suku-ru

   1=urine-PERT

   pn=n

   morone

   morone

   hurting

   adv

   ta

   ta

   like

   part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   usujta

   u=suj-ta-∅

   1=urine-VBZ.INTR-IPFV

   pn=vi

   tane

   ta=ne

   like=INTS

   part=part

   My urine hurts, I will urinate. / me duele mis orines, voy a orinar (ctorat: 23)
7. ëkï ta rë pïrarë wenarujpë ta rë pïrarë

   ëkï

   ëkï

   chicha

   n

   ta

   ta

   like

   part

   rë

   rë

   EMP

   part

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   wenarujpë

   wena-ru-jpë

   vomit-PERT-PST

   n

   ta

   ta

   like

   part

   rë

   rë

   EMP

   part

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   The chicha was gone and so was the vomit. / el yaraki no había y tampoco el vómito (ctorat: 35)
8. tichikimuru, peti warë patakasapë Yakucho pana

   tichikimuru

   t-ichikimu-ru

   3-knee-PERT

   n

   peti

   peti

   ?

    

   warë

   wa=rë

   thus=EMP

   part=part

   patakasapë

   pata-ka-sapë

   village-VBZ.TR-PFV

   vt

   yakucho

   yakucho

   P._A.

   n

   pana

   pana

   DAT

   postp

   His knee, his leg went out towards Ayacucho. / su rodilla, su pierna, salió (llaga) hacia Ayacucho