Wordform ti ‘HSY’

Language: Yawarana
Structure: ti
HSY
Part of speech: particle

Name Description Language
  1. ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti
    ati
    ati
    what
    intj
    rë
    rë
    EMP
    part
    warai
    warai
    like
    postp
    mërë
    mërë
    2PRO
    pn
    iniri
    ini-ri
    see-IPFV
    vt
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    mëyarika
    më=yarika-∅
    2=laugh-IPFV
    pn=vi
    ti
    ti
    HSY
    part
    You see something and then you laugh. / ve una cosa y después usted se ríe (convrisamaj: 1)
  2. nwarë ti ta ta
    nwarë
    nwa=rë
    thus=EMP
    part=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ta
    ta
    like
    part
    That’s what they said (?) / así dijo (convrisamaj: 14)
  3. taitapo ti
    taitapo
    ta-ita-po-∅
    3P-hear-DES-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    I want to hear it. / lo quiere escuchar (convrisamaj: 15)
  4. muku pana yënënijpë ti
    muku
    muku
    child
    n
    pana
    pana-∅
    ear-PERT
    n
    yënënijpë
    yënë-ni-jpë
    eat(meat)-AGTNMLZ-PST
    n
    ti
    ti
    HSY
    part
    The one who ate a child's ear, so they say. / el que comió la oreja de un niño, así dicen
  5. irëjpë rë neke n ti
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    rë
    rë
    EMP
    part
    neken
    neke=n
    CNTR=INTS
    part=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    Then, well... / después sí (histanfo: 36)
  6. ¿kwase ne wepïjpëkonton ti? ta
    kwasene
    kwase=ne
    how=INTS
    part=part
    wepïjpëkonton
    wepï-jpë=konton
    come-PST=PL
    vi=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    "How did they come?", s/he says. / ¿cómo vinieron? dice
  7. yajtëpe neke n ti warotakontomo wejsapë
    yajtëpe
    yajtëpe
    before
    adv
    neken
    neke=n
    CNTR=INTS
    part=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    warotakontomo
    warota-∅=kontomo
    work-IPFV=PL
    vi=part
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    At the beginning they worked. / al principio trabajaban
  8. irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    kwaraijyawë
    kwaraijyawë
    ***
     
    rë
    rë
    EMP
    part
    mëëmpamïjpë
    më=ëmpamï-jpë
    2=learn-PST
    pn=vi
    tajto
    taj-to
    say-CIRC.NMLZ
    n
    marë
    marë
    REL.INAN
    part
    ti
    ti
    HSY
    part
    Afterwards, when did you learn what you say? / después, cuando aprediste lo que dices?
  9. enijpëtërë waraijtokomo ijtëse ti mïjna tëijpo wïnïjse
    enijpëtërë
    enijpëtë=rë
    one=EMP
    adv=part
    waraijtokomo
    waraijtokomo
    man
    n
    ijtëse
    ij-të-se
    3-go-PST
    vi
    ti
    ti
    HSY
    part
    mïjna
    mïjna
    there.ALL
    adv
    tëijpo
    tëijpo
    far
    adv
    wïnïjse
    wïnïj-se
    sleep-SUP
    adv
    A man went there, far, to sleep. / un hombre se fué allá, a dormir lejos (ctorat: 3)
  10. irëjpë ti ta ti ta
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta
    like
    part
    Then she said: / después dijo (ctorat: 5)
  11. ti waijtaton nwajtë wejsapë
    ti
    ti
    HSY
    part
    waijtaton
    waijta-ton
    mouse-PL
    n
    nwajtë
    nwajtë-∅
    dance-IPFV
    vi
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    The mice were dancing. / las ratas estaban bailando (ctorat: 9)
  12. tëwï naikonton ti tawara
    tëwï
    tëwï
    3PRO
    pn
    naikonton
    nai-∅=konton
    do-IPFV=PL
    vt=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    tawara
    tawara
    too
    adv
    They did like this. / ellos hacían así (ctorat: 13)
  13. irë wejtane ti
    irë
    irë
    3ANA.INAN
    dem
    wejtane
    wej-tane
    COP-CNCS
    advl
    ti
    ti
    HSY
    part
    Although this was the case, / aunque fue así (ctorat: 18)
  14. pïrarë ti iwenaru wejsapë
    pïrarë
    pïrarë
    NEG.EXIST
    part
    ti
    ti
    HSY
    part
    iwenaru
    i-wena-ru
    3-vomit-PERT
    n
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    their vomit was not there. / no había su vómito (ctorat: 19)
  15. wenaru pïrarë irëjpë ti
    wenaru
    wena-ru
    vomit-PERT
    n
    pïrarë
    pïrarë
    NEG.EXIST
    part
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    ti
    ti
    HSY
    part
    There was no vomit. / no había nada de vómito (ctorat: 20)
  16. ta ti ta tëwï waraijtokomo ya
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta
    like
    part
    tëwï
    tëwï
    3PRO
    pn
    waraijtokomo
    waraijtokomo
    man
    n
    ya
    ya
    ERG
    postp
    said the man (?). / dijo el hombre (ctorat: 21)
  17. sujtase ti wejsapë
    sujtase
    suj-ta-se
    urine-VBZ.INTR-PST
    vi
    ti
    ti
    HSY
    part
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    He urinated. / se orinó (ctorat: 22)
  18. irëjpë ta ti ta konopo wejsarë konopo wejsarë
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta
    like
    part
    konopo
    konopo
    rain
    n
    wejsarë
    wej-sarë
    come-IMN
    vi
    konopo
    konopo
    rain
    n
    wejsarë
    wej-sarë
    come-IMN
    vi
    Then they said: “it’s raining, it’s raining”. / después dijo, está lloviendo, está lloviendo! (ctorat: 25)
  19. ta ti ta waijtatomo ya
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta
    like
    part
    waijtatomo
    waijta-tomo
    mouse-PL
    n
    ya
    ya
    ERG
    postp
    ...said the mice. / decían las ratas (ctorat: 26)
  20. irëjpë pïrarë ti warë irëjpë warë
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    pïrarë
    pïrarë
    NEG.EXIST
    part
    ti
    ti
    HSY
    part
    warë
    wa=rë
    thus=EMP
    part=part
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    warë
    wa=rë
    thus=EMP
    part=part
    Then there was nothing. / después no había nada (ctorat: 27)
  21. waijtatomojpë ijtëse ti
    waijtatomojpë
    waijta-tomo-jpë
    mouse-PL-PST
    n
    ijtëse
    ij-të-se
    3-go-PST
    vi
    ti
    ti
    HSY
    part
    The mice went away. / las ratas se fueron (ctorat: 29)
  22. waraijtokomo ya inpëti ti
    waraijtokomo
    waraijtokomo
    man
    n
    ya
    ya
    ERG
    postp
    inpëti
    in-pëti-∅
    see-PLUR-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    He saw it. / el hombre lo estaba viendo (ctorat: 32)
  23. irëjpë ti wenakajpë mare pïrarë ti
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    ti
    ti
    HSY
    part
    wenakajpë
    wena-ka-jpë
    vomit-VBZ.TR-PST
    vt
    mare
    mare
    REL.INAN
    part
    pïrarë
    pïrarë
    NEG.EXIST
    part
    ti
    ti
    HSY
    part
    Then there was nothing of their vomit. / después no había nada de lo que vomitaron (ctorat: 33)
  24. ta ti wejsaj ti tëwï
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    wejsaj
    wej-saj
    COP-PST
    vi
    ti
    ti
    HSY
    part
    tëwï
    tëwï
    3PRO
    pn
    ...he said. / dijo él (ctorat: 36)
  25. ëjtë kërëjpë yawë nwajtëkonton ti wejsapë waijta
    ëjtë
    ëj-të
    house-NPERT
    n
    kërëjpë
    kërëjpë
    old
    n
    yawë
    yawë
    LOC
    postp
    nwajtëkonton
    nwajtë-∅=konton
    dance-IPFV=PL
    vi=part
    ti
    ti
    HSY
    part
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    waijta
    waijta
    mouse
    n
    In the old house the mice were dancing. / en la casa vieja es que estaba bailando la rata (ctorat: 38)
  26. sukase nwajtëri irëjpë ti warë
    sukase
    sukase
    all
    adv
    nwajtëri
    nwajtë-ri
    dance-IPFV
    vi
    irëjpë
    irëjpë
    then
    adv
    ti
    ti
    HSY
    part
    warë
    wa=rë
    thus=EMP
    part=part
    They were all dancing, then. / todos estaban bailando, después (ctorat: 39)
  27. tawara ma ta ti wejsapë tëwï
    tawara
    tawara
    too
    adv
    ma
    ma
    RST
    part
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    wejsapë
    wej-sapë
    COP-PST
    vi
    tëwï
    tëwï
    3PRO
    pn
    That’s all she said. / así no más decía el hombre (ctorat: 44)
  28. tëwï ke ma mëyepema wïrë ya, ta ti ta
    tëwï
    tëwï
    3PRO
    pn
    ke
    ke
    INS
    postp
    ma
    ma
    RST
    part
    mëyepema
    më=yepema-∅
    2=pay-IPFV
    pn=vt
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    ya
    ya
    ERG
    postp
    ta
    ta-∅
    say-IPFV
    vt
    ti
    ti
    HSY
    part
    ta
    ta
    like
    part
    "I'll pay you only this," he said. / te pago con esto no más, dijo