Home
Description
Corpus
Morphosyntax
Lexicon
Morph
ti
‘HSY’
Language:
Yawarana
Glosses:
HSY
Morpheme:
ti
Type:
root
Corpus tokens
Wordforms
Name
Description
Part of speech
Language
Audio
--any--
yes
Name
Description
Language
As ‘HSY’:
ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti
ati
ati
what
intj
rë
rë
EMP
part
warai
warai
like
postp
mërë
mërë
2PRO
pn
iniri
ini
-
ri
see
-
IPFV
vt
irëjpë
irëjpë
then
adv
më
yarika
më
=
yarika
-
∅
2
=
laugh
-
IPFV
pn
=
vi
ti
ti
HSY
part
You see something and then you laugh.
/
ve una cosa y después usted se ríe
(
convrisamaj
:
1
)
nwarë ti ta ta
nwa
rë
nwa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
ti
ti
HSY
part
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ta
ta
like
part
That’s what they said (?)
/
así dijo
(
convrisamaj
:
14
)
taitapo ti
taitapo
ta
-
ita
-
po
-
∅
3P
-
hear
-
DES
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
I want to hear it.
/
lo quiere escuchar
(
convrisamaj
:
15
)
muku pana yënënijpë ti
muku
muku
child
n
pana
pana
-
∅
ear
-
PERT
n
yënënijpë
yënë
-
ni
-
jpë
eat(meat)
-
AGTNMLZ
-
PST
n
ti
ti
HSY
part
The one who ate a child's ear, so they say.
/
el que comió la oreja de un niño, así dicen
irëjpë rë neke n ti
irëjpë
irëjpë
then
adv
rë
rë
EMP
part
neke
n
neke
=
n
CNTR
=
INTS
part
=
part
ti
ti
HSY
part
Then, well...
/
después sí
(
histanfo
:
36
)
¿kwase ne wepïjpëkonton ti? ta
kwase
ne
kwase
=
ne
how
=
INTS
part
=
part
wepïjpë
konton
wepï
-
jpë
=
konton
come
-
PST
=
PL
vi
=
part
ti
ti
HSY
part
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
"How did they come?", s/he says.
/
¿cómo vinieron? dice
yajtëpe neke n ti warotakontomo wejsapë
yajtëpe
yajtëpe
before
adv
neke
n
neke
=
n
CNTR
=
INTS
part
=
part
ti
ti
HSY
part
warota
kontomo
warota
-
∅
=
kontomo
work
-
IPFV
=
PL
vi
=
part
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
At the beginning they worked.
/
al principio trabajaban
irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?
irëjpë
irëjpë
then
adv
kwaraijyawë
kwaraijyawë
***
rë
rë
EMP
part
më
ëmpamïjpë
më
=
ëmpamï
-
jpë
2
=
learn
-
PST
pn
=
vi
tajto
taj
-
to
say
-
CIRC
.
NMLZ
n
marë
marë
REL
.
INAN
part
ti
ti
HSY
part
Afterwards, when did you learn what you say?
/
después, cuando aprediste lo que dices?
enijpëtërë waraijtokomo ijtëse ti mïjna tëijpo wïnïjse
enijpëtë
rë
enijpëtë
=
rë
one
=
EMP
adv
=
part
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ijtëse
ij
-
të
-
se
3
-
go
-
PST
vi
ti
ti
HSY
part
mïjna
mïjna
there
.
ALL
adv
tëijpo
tëijpo
far
adv
wïnïjse
wïnïj
-
se
sleep
-
SUP
adv
A man went there, far, to sleep.
/
un hombre se fué allá, a dormir lejos
(
ctorat
:
3
)
irëjpë ti ta ti ta
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
Then she said:
/
después dijo
(
ctorat
:
5
)
ti waijtaton nwajtë wejsapë
ti
ti
HSY
part
waijtaton
waijta
-
ton
mouse
-
PL
n
nwajtë
nwajtë
-
∅
dance
-
IPFV
vi
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
The mice were dancing.
/
las ratas estaban bailando
(
ctorat
:
9
)
tëwï naikonton ti tawara
tëwï
tëwï
3PRO
pn
nai
konton
nai
-
∅
=
konton
do
-
IPFV
=
PL
vt
=
part
ti
ti
HSY
part
tawara
tawara
too
adv
They did like this.
/
ellos hacían así
(
ctorat
:
13
)
irë wejtane ti
irë
irë
3ANA
.
INAN
dem
wejtane
wej
-
tane
COP
-
CNCS
advl
ti
ti
HSY
part
Although this was the case,
/
aunque fue así
(
ctorat
:
18
)
pïrarë ti iwenaru wejsapë
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
ti
ti
HSY
part
iwenaru
i
-
wena
-
ru
3
-
vomit
-
PERT
n
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
their vomit was not there.
/
no había su vómito
(
ctorat
:
19
)
wenaru pïrarë irëjpë ti
wenaru
wena
-
ru
vomit
-
PERT
n
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
There was no vomit.
/
no había nada de vómito
(
ctorat
:
20
)
ta ti ta tëwï waraijtokomo ya
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
tëwï
tëwï
3PRO
pn
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ya
ya
ERG
postp
said the man (?).
/
dijo el hombre
(
ctorat
:
21
)
sujtase ti wejsapë
sujtase
suj
-
ta
-
se
urine
-
VBZ
.
INTR
-
PST
vi
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
He urinated.
/
se orinó
(
ctorat
:
22
)
irëjpë ta ti ta konopo wejsarë konopo wejsarë
irëjpë
irëjpë
then
adv
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
konopo
konopo
rain
n
wejsarë
wej
-
sarë
come
-
IMN
vi
konopo
konopo
rain
n
wejsarë
wej
-
sarë
come
-
IMN
vi
Then they said: “it’s raining, it’s raining”.
/
después dijo, está lloviendo, está lloviendo!
(
ctorat
:
25
)
ta ti ta waijtatomo ya
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
waijtatomo
waijta
-
tomo
mouse
-
PL
n
ya
ya
ERG
postp
...said the mice.
/
decían las ratas
(
ctorat
:
26
)
irëjpë pïrarë ti warë irëjpë warë
irëjpë
irëjpë
then
adv
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
ti
ti
HSY
part
wa
rë
wa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
irëjpë
irëjpë
then
adv
wa
rë
wa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
Then there was nothing.
/
después no había nada
(
ctorat
:
27
)
waijtatomojpë ijtëse ti
waijtatomojpë
waijta
-
tomo
-
jpë
mouse
-
PL
-
PST
n
ijtëse
ij
-
të
-
se
3
-
go
-
PST
vi
ti
ti
HSY
part
The mice went away.
/
las ratas se fueron
(
ctorat
:
29
)
waraijtokomo ya inpëti ti
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ya
ya
ERG
postp
inpëti
in
-
pëti
-
∅
see
-
PLUR
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
He saw it.
/
el hombre lo estaba viendo
(
ctorat
:
32
)
irëjpë ti wenakajpë mare pïrarë ti
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
wenakajpë
wena
-
ka
-
jpë
vomit
-
VBZ
.
TR
-
PST
vt
mare
mare
REL
.
INAN
part
pïrarë
pïrarë
NEG
.
EXIST
part
ti
ti
HSY
part
Then there was nothing of their vomit.
/
después no había nada de lo que vomitaron
(
ctorat
:
33
)
ta ti wejsaj ti tëwï
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
wejsaj
wej
-
saj
COP
-
PST
vi
ti
ti
HSY
part
tëwï
tëwï
3PRO
pn
...he said.
/
dijo él
(
ctorat
:
36
)
ëjtë kërëjpë yawë nwajtëkonton ti wejsapë waijta
ëjtë
ëj
-
të
house
-
NPERT
n
kërëjpë
kërëjpë
old
n
yawë
yawë
LOC
postp
nwajtë
konton
nwajtë
-
∅
=
konton
dance
-
IPFV
=
PL
vi
=
part
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
waijta
waijta
mouse
n
In the old house the mice were dancing.
/
en la casa vieja es que estaba bailando la rata
(
ctorat
:
38
)
sukase nwajtëri irëjpë ti warë
sukase
sukase
all
adv
nwajtëri
nwajtë
-
ri
dance
-
IPFV
vi
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
wa
rë
wa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
They were all dancing, then.
/
todos estaban bailando, después
(
ctorat
:
39
)
tawara ma ta ti wejsapë tëwï
tawara
tawara
too
adv
ma
ma
RST
part
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
tëwï
tëwï
3PRO
pn
That’s all she said.
/
así no más decía el hombre
(
ctorat
:
44
)
tëwï ke ma mëyepema wïrë ya, ta ti ta
tëwï
tëwï
3PRO
pn
ke
ke
INS
postp
ma
ma
RST
part
më
yepema
më
=
yepema
-
∅
2
=
pay
-
IPFV
pn
=
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
"I'll pay you only this," he said.
/
te pago con esto no más, dijo
×