A digital sketch grammar of Yawarana (v0.0.4) -

Morpheme ti ‘HSY’

Language:	Yawarana
Morphs:	ti
Glosses:	HSY

Corpus tokens
Wordforms

ti

As ‘HSY’:

ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti
ati
ati
what
intj
rë
rë
EMP
part
warai
warai
like
postp
mërë
mërë
2PRO
pn
iniri
ini-ri
see-IPFV
vt
irëjpë
irëjpë
then
adv
mëyarika
më=yarika-∅
2=laugh-IPFV
pn=vi
ti
ti
HSY
part
You see something and then you laugh. / ve una cosa y después usted se ríe (convrisamaj: 1)
nwarë ti ta ta
nwarë
nwa=rë
thus=EMP
part=part
ti
ti
HSY
part
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ta
ta
like
part
That’s what they said (?) / así dijo (convrisamaj: 14)
taitapo ti
taitapo
ta-ita-po-∅
3P-hear-DES-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
I want to hear it. / lo quiere escuchar (convrisamaj: 15)
muku pana yënënijpë ti
muku
muku
child
n
pana
pana-∅
ear-PERT
n
yënënijpë
yënë-ni-jpë
eat(meat)-AGTNMLZ-PST
n
ti
ti
HSY
part
The one who ate a child's ear, so they say. / el que comió la oreja de un niño, así dicen
irëjpë rë neke n ti
irëjpë
irëjpë
then
adv
rë
rë
EMP
part
neken
neke=n
CNTR=INTS
part=part
ti
ti
HSY
part
Then, well... / después sí (histanfo: 36)
¿kwase ne wepïjpëkonton ti? ta
kwasene
kwase=ne
how=INTS
part=part
wepïjpëkonton
wepï-jpë=konton
come-PST=PL
vi=part
ti
ti
HSY
part
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
"How did they come?", s/he says. / ¿cómo vinieron? dice
yajtëpe neke n ti warotakontomo wejsapë
yajtëpe
yajtëpe
before
adv
neken
neke=n
CNTR=INTS
part=part
ti
ti
HSY
part
warotakontomo
warota-∅=kontomo
work-IPFV=PL
vi=part
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
At the beginning they worked. / al principio trabajaban
irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?
irëjpë
irëjpë
then
adv
kwaraijyawë
kwaraijyawë
***

rë
rë
EMP
part
mëëmpamïjpë
më=ëmpamï-jpë
2=learn-PST
pn=vi
tajto
taj-to
say-CIRC.NMLZ
n
marë
marë
REL.INAN
part
ti
ti
HSY
part
Afterwards, when did you learn what you say? / después, cuando aprediste lo que dices?
enijpëtërë waraijtokomo ijtëse ti mïjna tëijpo wïnïjse
enijpëtërë
enijpëtë=rë
one=EMP
adv=part
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ijtëse
ij-të-se
3-go-PST
vi
ti
ti
HSY
part
mïjna
mïjna
there.ALL
adv
tëijpo
tëijpo
far
adv
wïnïjse
wïnïj-se
sleep-SUP
adv
A man went there, far, to sleep. / un hombre se fué allá, a dormir lejos (ctorat: 3)
irëjpë ti ta ti ta
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
Then she said: / después dijo (ctorat: 5)
ti waijtaton nwajtë wejsapë
ti
ti
HSY
part
waijtaton
waijta-ton
mouse-PL
n
nwajtë
nwajtë-∅
dance-IPFV
vi
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
The mice were dancing. / las ratas estaban bailando (ctorat: 9)
tëwï naikonton ti tawara
tëwï
tëwï
3PRO
pn
naikonton
nai-∅=konton
do-IPFV=PL
vt=part
ti
ti
HSY
part
tawara
tawara
too
adv
They did like this. / ellos hacían así (ctorat: 13)
irë wejtane ti
irë
irë
3ANA.INAN
dem
wejtane
wej-tane
COP-CNCS
advl
ti
ti
HSY
part
Although this was the case, / aunque fue así (ctorat: 18)
pïrarë ti iwenaru wejsapë
pïrarë
pïrarë
NEG.EXIST
part
ti
ti
HSY
part
iwenaru
i-wena-ru
3-vomit-PERT
n
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
their vomit was not there. / no había su vómito (ctorat: 19)
wenaru pïrarë irëjpë ti
wenaru
wena-ru
vomit-PERT
n
pïrarë
pïrarë
NEG.EXIST
part
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
There was no vomit. / no había nada de vómito (ctorat: 20)
ta ti ta tëwï waraijtokomo ya
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
tëwï
tëwï
3PRO
pn
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ya
ya
ERG
postp
said the man (?). / dijo el hombre (ctorat: 21)
sujtase ti wejsapë
sujtase
suj-ta-se
urine-VBZ.INTR-PST
vi
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
He urinated. / se orinó (ctorat: 22)
irëjpë ta ti ta konopo wejsarë konopo wejsarë
irëjpë
irëjpë
then
adv
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
konopo
konopo
rain
n
wejsarë
wej-sarë
come-IMN
vi
konopo
konopo
rain
n
wejsarë
wej-sarë
come-IMN
vi
Then they said: “it’s raining, it’s raining”. / después dijo, está lloviendo, está lloviendo! (ctorat: 25)
ta ti ta waijtatomo ya
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
waijtatomo
waijta-tomo
mouse-PL
n
ya
ya
ERG
postp
...said the mice. / decían las ratas (ctorat: 26)
irëjpë pïrarë ti warë irëjpë warë
irëjpë
irëjpë
then
adv
pïrarë
pïrarë
NEG.EXIST
part
ti
ti
HSY
part
warë
wa=rë
thus=EMP
part=part
irëjpë
irëjpë
then
adv
warë
wa=rë
thus=EMP
part=part
Then there was nothing. / después no había nada (ctorat: 27)
waijtatomojpë ijtëse ti
waijtatomojpë
waijta-tomo-jpë
mouse-PL-PST
n
ijtëse
ij-të-se
3-go-PST
vi
ti
ti
HSY
part
The mice went away. / las ratas se fueron (ctorat: 29)
waraijtokomo ya inpëti ti
waraijtokomo
waraijtokomo
man
n
ya
ya
ERG
postp
inpëti
in-pëti-∅
see-PLUR-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
He saw it. / el hombre lo estaba viendo (ctorat: 32)
irëjpë ti wenakajpë mare pïrarë ti
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
wenakajpë
wena-ka-jpë
vomit-VBZ.TR-PST
vt
mare
mare
REL.INAN
part
pïrarë
pïrarë
NEG.EXIST
part
ti
ti
HSY
part
Then there was nothing of their vomit. / después no había nada de lo que vomitaron (ctorat: 33)
ta ti wejsaj ti tëwï
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
wejsaj
wej-saj
COP-PST
vi
ti
ti
HSY
part
tëwï
tëwï
3PRO
pn
...he said. / dijo él (ctorat: 36)
ëjtë kërëjpë yawë nwajtëkonton ti wejsapë waijta
ëjtë
ëj-të
house-NPERT
n
kërëjpë
kërëjpë
old
n
yawë
yawë
LOC
postp
nwajtëkonton
nwajtë-∅=konton
dance-IPFV=PL
vi=part
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
waijta
waijta
mouse
n
In the old house the mice were dancing. / en la casa vieja es que estaba bailando la rata (ctorat: 38)
sukase nwajtëri irëjpë ti warë
sukase
sukase
all
adv
nwajtëri
nwajtë-ri
dance-IPFV
vi
irëjpë
irëjpë
then
adv
ti
ti
HSY
part
warë
wa=rë
thus=EMP
part=part
They were all dancing, then. / todos estaban bailando, después (ctorat: 39)
tawara ma ta ti wejsapë tëwï
tawara
tawara
too
adv
ma
ma
RST
part
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
tëwï
tëwï
3PRO
pn
That’s all she said. / así no más decía el hombre (ctorat: 44)
tëwï ke ma mëyepema wïrë ya, ta ti ta
tëwï
tëwï
3PRO
pn
ke
ke
INS
postp
ma
ma
RST
part
mëyepema
më=yepema-∅
2=pay-IPFV
pn=vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
"I'll pay you only this," he said. / te pago con esto no más, dijo