As ‘CNTR’:

1. ejnë yaruwari tajne yakarama pëkë rë nwarë, nope esene mare, tawara neke ne, ënka

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pëkë

   pëkë

   about

   postp

   rë

   rë

   EMP

   part

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   nope

   nope

   good

   adv

   esene

   es-ene-∅

   DETRZ-see-IPFV

   vi

   mare

   mare

   REL.INAN

   part

   tawara

   tawara

   too

   adv

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   ënka

   ënka

   right

   part

   We laugh when somebody tells (us) something, something you see well, like that, right. / nosotros nos reimos cuando alguien (nos) cuenta, lo que se ve bien, así sí, verdad (convrisamaj: 5)
2. tëwï neke ne, tajne yakarama pokono nwarë tajne iri mïntë, tunampe

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pokono

   poko-no

   about-NMLZ

   n

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   iri

   i-ri

   put-IPFV

   vt

   mïntë

   mïntë

   there.LOC

   adv

   tunampe

   tunam-∅=pe

   hide-ACNNMLZ=ESS

   n=postp

   Yes indeed, they tell what they are doing there on the down-low. / eso sí, lo cuentan lo que hacen allá escondidos (convrisamaj: 9)
3. tawaja ejnë, ejnë neke ne, ejnë pëkëpene ejnë yarikaja

   tawaja

   tawaja

   thus.NEG

   adv

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   pëkëpene

   pëkëpene

   alone

   postp

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yarikaja

   yarika-ja

   laugh-NEG

   vi

   We’re not like that, we don’t just laugh. / nosotros no somos así, nosotros no nos reímos solos (convrisamaj: 11)
4. tëwïsantomo neke ne yaruwatëpëkë ma rë chikontomo

   tëwïsantomo

   tëwï-santomo

   3PRO-PL

   pn

   nekene

   neke=ne

   CNTR=INTS

   part=part

   yaruwatëpëkë

   yaruwa-tëpëkë

   laugh-PROG.INTR

   vi

   ma

   ma

   RST

   part

   rë

   rë

   EMP

   part

   chikontomo

   chi-∅=kontomo

   COP-IPFV=PL

   vi=part

   But they’re constantly laughing. / ellos sí siempre pasan riendose (convrisamaj: 32)
5. kwase neke wejsapë tëwï ma anajmori ya yakarama wejsapë

   kwase

   kwase

   how

   part

   neke

   neke

   CNTR

   part

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   ma

   ma

   RST

   part

   anajmori

   a-najmo-ri

   2-grandmother-PERT

   n

   ya

   ya

   ERG

   postp

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-IPFV

   vt

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   what it was like, that's all your grandmother said. / cómo era, eso nada más contaba tu abuela
6. irëjpë rë neke n ti

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   rë

   rë

   EMP

   part

   neken

   neke=n

   CNTR=INTS

   part=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   Then, well... / después sí (histanfo: 36)
7. wëjkaja, ana tëse neke ne

   wëjkaja

   wëjka-ja

   fall-NEG

   vi

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   tëse

   të-se

   go-PST

   vi

   nekene

   neke=ne

   CNTR=INTS

   part=part

   We didn't fall, we went away. / no nos caimos, nosotros nos fuimos
8. yajtëpe neke n ti warotakontomo wejsapë

   yajtëpe

   yajtëpe

   before

   adv

   neken

   neke=n

   CNTR=INTS

   part=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   warotakontomo

   warota-∅=kontomo

   work-IPFV=PL

   vi=part

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   At the beginning they worked. / al principio trabajaban
9. ajpachi yaka pïnika ëkëjna neke wonse

   ajpachi

   ajpachi

   undergrowth

   n

   yaka

   yaka

   ALL

   postp

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   ëkëjna

   ëkëj-na

   where-NMLZ

   n

   neke

   neke

   CNTR

   part

   wonse

   won-se

   enter-PST

   vi

   Probably to the woods, who knows where they went. / pal monte será que se fueron, no se a donde se metieron (ctorat: 41)