Text “Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe”

Summary

Some people laugh about everything, others stay alone in their house and don't have anything to laugh about.

Genre

Conversation

1. ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti

   ati

   ati

   what

   intj

   rë

   rë

   EMP

   part

   warai

   warai

   like

   postp

   mërë

   mërë

   2PRO

   pn

   iniri

   ini-ri

   see-IPFV

   vt

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   mëyarika

   më=yarika-∅

   2=laugh-IPFV

   pn=vi

   ti

   ti

   HSY

   part

   You see something and then you laugh. / ve una cosa y después usted se ríe
2. mëyaruwari, mëpëkëpene

   mëyaruwari

   më=yaruwa-ri

   2=laugh-IPFV

   pn=vi

   mëpëkëpene

   më=pëkëpene

   2=alone

   pn=postp

   You just laugh. / usted se rie sola
3. ejnë pëkëpene ejnë yaruwaja, ënka wanene

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   pëkëpene

   pëkëpene

   alone

   postp

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwaja

   yaruwa-ja

   laugh-NEG

   vi

   ënka

   ënka

   right

   part

   wanene

   wanene

   aunt

   n

   We don’t just laugh, right, aunt? / nosotras no nos reímos solas, verdad tía?
4. wïrë yaruwarijra

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   yaruwarijra

   yaruwa-ri=jra

   laugh-IPFV=NEG

   vi=part

   I don’t laugh. / !‘yo no me río
5. ejnë yaruwari tajne yakarama pëkë rë nwarë, nope esene mare, tawara neke ne, ënka

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pëkë

   pëkë

   about

   postp

   rë

   rë

   EMP

   part

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   nope

   nope

   good

   adv

   esene

   es-ene-∅

   DETRZ-see-IPFV

   vi

   mare

   mare

   REL.INAN

   part

   tawara

   tawara

   too

   adv

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   ënka

   ënka

   right

   part

   We laugh when somebody tells (us) something, something you see well, like that, right. / nosotros nos reimos cuando alguien (nos) cuenta, lo que se ve bien, así sí, verdad
6. ¿kwase ejnë yaruwari?

   kwase

   kwase

   how

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   How will we laugh? / ¿cómo vamos a reir?
7. wïrë yaruwakempïnirë, mëkïsantomo a-ja-ja tajtane

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   yaruwakempïnirë

   yaruwa-∅-ke-m=pïnirë

   laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG

   adv=part

   mëkïsantomo

   mëkï-santomo

   DIST.ANIM-PL

   pn

   ajaja

   a-ja-ja

   ***

    

   tajtane

   taj-tane

   say-CNCS

   advl

   I don’t laugh although they are saying “hahaha”. / yo no me río, aunque aquellos dicen a-ja-ja
8. ¡kï! ¿mokontomo serekapojra ka mokontomo yaruwari? wïrë yaruwarijra taro wïrë, ta ta wïrë ya

   kï

   kï

   ugh

   intj

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   serekapojra

   s-ereka-po-∅=jra

   DETRZ-tire-DES-IPFV=NEG

   vi=part

   ka

   ka

   Q

   part

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   yaruwarijra

   yaruwa-ri=jra

   laugh-IPFV=NEG

   vi=part

   taro

   taro-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   ta

   ta

   like

   part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   Oh! You don’t get tired of laughing? I don’t laugh, is what I’m saying. / uy! ustedes será que no se cansan de reir? yo no me río, decía yo
9. tëwï neke ne, tajne yakarama pokono nwarë tajne iri mïntë, tunampe

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pokono

   poko-no

   about-NMLZ

   n

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   iri

   i-ri

   put-IPFV

   vt

   mïntë

   mïntë

   there.LOC

   adv

   tunampe

   tunam-∅=pe

   hide-ACNNMLZ=ESS

   n=postp

   Yes indeed, they tell what they are doing there on the down-low. / eso sí, lo cuentan lo que hacen allá escondidos
10. tajne yarikari irëjpë, tajne yakarama pokono

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    yarikari

    yarika-ri

    laugh-IPFV

    vi

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    yakarama

    yakara-ma-∅

    believe-CAUS-ACNNMLZ

    n

    pokono

    poko-no

    about-NMLZ

    n

    They laugh because they tell it. / se ríen porque lo cuentan
11. tawaja ejnë, ejnë neke ne, ejnë pëkëpene ejnë yarikaja

    tawaja

    tawaja

    thus.NEG

    adv

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    neke

    neke

    CNTR

    part

    ne

    ne

    ***

     

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    pëkëpene

    pëkëpene

    alone

    postp

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yarikaja

    yarika-ja

    laugh-NEG

    vi

    We’re not like that, we don’t just laugh. / nosotros no somos así, nosotros no nos reímos solos
12. ¿ati ejnë yaruwari?

    ati

    ati

    what

    intj

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yaruwari

    yaruwa-ri

    laugh-IPFV

    vi

    What are we going to laugh about? / ¿de qué nos vamos a reir?
13. pïrarë, seneja ejnë yarikatopo

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    seneja

    s-ene-ja

    DETRZ-see-NEG

    vi

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yarikatopo

    yarika-topo

    laugh-CIRC.NMLZ

    n

    Nothing, there’s nothing for us to laugh. / no hay, no se ve para nosotros reir
14. nwarë ti ta ta

    nwarë

    nwa=rë

    thus=EMP

    part=part

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ta

    ta

    like

    part

    That’s what they said (?) / así dijo
15. taitapo ti

    taitapo

    ta-ita-po-∅

    3P-hear-DES-IPFV

    vt

    ti

    ti

    HSY

    part

    I want to hear it. / lo quiere escuchar
16. ¿ati ta ta?

    ati

    ati

    what

    intj

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ta

    ta

    like

    part

    What are you saying? / ¿qué dice?
17. chiri ma wïrë taro

    chiri

    chi-ri

    COP-ACNNMLZ

    n

    ma

    ma

    RST

    part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    taro

    taro-∅

    say-IPFV

    vt

    That’s all I’m saying. / eso no más lo que digo yo
18. tawarama taro wïrë, wïrë yewenke

    tawarama

    tawara=ma

    too=RST

    adv=part

    taro

    taro-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    yewenke

    y-ewenke

    LK-ignorant

    postp

    That’s all I’m saying, too, I don’t know. / así digo yo, yo no sé
19. ¿ati pëkë ejnë yaruwari?

    ati

    ati

    what

    intj

    pëkë

    pëkë

    about

    postp

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yaruwari

    yaruwa-ri

    laugh-IPFV

    vi

    What are we going to laugh about? / ¿de qué nos vamos a reir?
20. yaruwakempïnirë wïrë

    yaruwakempïnirë

    yaruwa-∅-ke-m=pïnirë

    laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG

    adv=part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    I don’t laugh. / !‘Yo no me río
21. wïrë yaruwakempïnirë wïrë senejkarï uyïwïj yaka sukuri, jwama

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    yaruwakempïnirë

    yaruwa-∅-ke-m=pïnirë

    laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG

    adv=part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    senejkarï

    s-enejka-rï

    DETRZ-watch-IPFV

    vi

    uyïwïj

    u=y-ïwïj-∅

    1=LK-house-PERT

    pn=n

    yaka

    yaka

    ALL

    postp

    sukuri

    sukuri

    silently

    adv

    jwama

    jwama

    ***

     

    I don’t laugh, I silently stay in my house. / yo no me río, yo me siento en mi casa calladita
22. mëkïsantomo yaruwari wïrë itari

    mëkïsantomo

    mëkï-santomo

    DIST.ANIM-PL

    pn

    yaruwari

    yaruwa-ri

    laugh-IPFV

    vi

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    itari

    ita-ri

    hear-IPFV

    vt

    They’re laughing and I’m listening. / aquellos se rien y yo los oigo
23. kï, serekapojra ka mokontomo yaruwari

    kï

    kï

    ugh

    intj

    serekapojra

    s-ereka-po-∅=jra

    DETRZ-tire-DES-IPFV=NEG

    vi=part

    ka

    ka

    Q

    part

    mokontomo

    mokontomo

    2PL.PRO

    pn

    yaruwari

    yaruwa-ri

    laugh-IPFV

    vi

    Ugh, don’t you get tired from laughing so much? / uy! será que ustedes no se cansan de tanto reir
24. wïrë wajyakïtïjra taro wïrë ta wïrë ya

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    wajyakïtïjra

    wajyakïtï-∅=jra

    be_happy-IPFV=NEG

    vi=part

    taro

    taro-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    I’m saying I am not happy. / yo si no estoy alegre (como ustedes)
25. kajkë

    kajkë

    kaj-kë

    say-IMP

    vi

    You’re right. / tiene razón
26. ta wejsaj wïrë

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wejsaj

    wej-saj

    COP-PST

    vi

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    I'm saying... / ### así digo yo
27. tawaraij wïrë, yaruwakempïnirë,

    tawaraij

    tawaraij

    too

    adv

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    yaruwakempïnirë

    yaruwa-∅-ke-m=pïnirë

    laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG

    adv=part

    I’m not like that, I don’t laugh. / yo no soy así, yo no me río
28. uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama

    uyïwïj

    u=y-ïwïj-∅

    1=LK-house-PERT

    pn=n

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    usenejkari

    u=s-enejka-ri

    1=DETRZ-watch-IPFV

    pn=vi

    sukuri

    sukuri

    silently

    adv

    jwama

    jwama

    ***

     

    I silently stay in my house. / yo me quedo en mi casa tranquila
29. nope seneja chipokono ejnë pana nope seneja chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

    nope

    nope

    good

    adv

    seneja

    s-ene-ja

    DETRZ-see-NEG

    vi

    chipokono

    chipokono

    because

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    pana

    pana

    DAT

    postp

    nope

    nope

    good

    adv

    seneja

    s-ene-ja

    DETRZ-see-NEG

    vi

    chipokono

    chipokono

    because

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yaruwatopo

    yaruwa-topo

    laugh-CIRC.NMLZ

    n

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    We don’t see anything good, so we don’t laugh. / nosotros no nos reimos porque no vemos nada bueno
30. inkë, irë nwa chipëkë

    inkë

    in-kë

    see-IMP

    vt

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    nwa

    nwa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    You see, that’s why. / vea, por eso es
31. mërë nwa chipokono ejnë yarikaja

    mërë

    mërë

    MED.INAN

    dem

    nwa

    nwa

    thus

    part

    chipokono

    chipokono

    because

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yarikaja

    yarika-ja

    laugh-NEG

    vi

    That’s why we don’t laugh. / por eso nosotros no nos reímos
32. tëwïsantomo neke ne yaruwatëpëkë ma rë chikontomo

    tëwïsantomo

    tëwï-santomo

    3PRO-PL

    pn

    nekene

    neke=ne

    CNTR=INTS

    part=part

    yaruwatëpëkë

    yaruwa-tëpëkë

    laugh-PROG.INTR

    vi

    ma

    ma

    RST

    part

    rë

    rë

    EMP

    part

    chikontomo

    chi-∅=kontomo

    COP-IPFV=PL

    vi=part

    But they’re constantly laughing. / ellos sí siempre pasan riendose
33. tajne ini pokono waimukontomo

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    ini

    ini-∅

    see-ACNNMLZ

    n

    pokono

    poko-no

    about-NMLZ

    n

    waimukontomo

    waimu-∅=kontomo

    speak-IPFV=PL

    vi=part

    Because they see, they speak. / porque ellos ven ellos hablan
34. tajne ya ijpë mare tëwï, tajne ya yekerema pïnika ta wïrë

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    ya

    ya

    ERG

    postp

    ijpë

    i-jpë

    put-PST

    vt

    mare

    mare

    REL.INAN

    part

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    ya

    ya

    ERG

    postp

    yekerema

    yekerema-∅

    boast_sexually-IPFV

    vt

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    What they did, they’re going to tell, I say / lo que hacen, ellos será que lo cuentan
35. pïnika, pïnika, tawara chipokon pïnika yaruwakontomo

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    tawara

    tawara

    too

    adv

    chipokon

    chipokon

    because

    part

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    yaruwakontomo

    yaruwa-∅=kontomo

    laugh-IPFV=PL

    vi=part

    So that’s why they’re laughing. / será por eso que se rien
36. taro mare wïrë ya

    taro

    taro-∅

    say-IPFV

    vt

    mare

    mare

    still

    adv

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    I'm just saying. / yo no sé nada pero digo así
37. nwa ma pïnika ta wïrë ya

    nwa

    nwa

    thus

    part

    ma

    ma

    RST

    part

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    So I won’t say any more. / así no más digo yo
38. tejpore sa ne yaruwakontomo

    tejpore

    tejpo-re

    taste-ADVZ

    adv

    sane

    sa=ne

    EVAL=INTS

    part=part

    yaruwakontomo

    yaruwakontomo

    ?

     

    They like laughing. / se ríen con muchas ganas
39. tawarama wïrë itari onono parë

    tawarama

    tawara=ma

    too=RST

    adv=part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    itari

    ita-ri

    hear-IPFV

    vt

    onono

    onono

    another

    n

    parë

    parë

    also

    part

    I also listened some times. / yo también escucho algunas veces
40. yaruwakontomo yatum ponoko

    yaruwakontomo

    yaruwa-∅=kontomo

    laugh-IPFV=PL

    vi=part

    yatum

    yatum

    day

    n

    ponoko

    ponoko

    ***

     

    They laugh every day. / se rien cada dia
41. ta takontomo

    ta

    ta

    like

    part

    takontomo

    ta-∅=kontomo

    say-IPFV=PL

    vt=part

    That’s what they say (?) / !Según dicen.
42. wïrë inija ta rë

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    inija

    ini-ja

    see-NEG

    vt

    ta

    ta

    like

    part

    rë

    rë

    EMP

    part

    I haven’t seen. / yo no he visto
43. ¡kë mokontomo wajyakïtï ta, wïrë wajyakïtïjra taro wïrë ta wïrë ya

    kë

    kë

    ugh

    intj

    mokontomo

    mokontomo

    2PL.PRO

    pn

    wajyakïtï

    wajyakïtï-∅

    be_happy-IPFV

    vi

    ta

    ta

    like

    part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    wajyakïtïjra

    wajyakïtï-∅=jra

    be_happy-IPFV=NEG

    vi=part

    taro

    taro-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    Ugh, you are happy but I am not, I say. / ay! ustedes si están alegres, pero yo no estoy alegre, digo
44. uyarë wïrë përemekïrï

    uyarë

    u=yarë

    1=alone

    pn=postp

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    përemekïrï

    përemekï-rï

    talk-IPFV

    vi

    I just talk. / yo hablo sola
45. aniki narëpe yakërë ejnë përemekïrï, ejnë pëkëpene, wanene

    aniki

    aniki

    who

    pn

    narëpe

    narëpe

    PART

    part

    yakërë

    y-akërë

    LK-with

    postp

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    përemekïrï

    përemekï-rï

    talk-IPFV

    vi

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    pëkëpene

    pëkëpene

    alone

    postp

    wanene

    wanene

    aunt

    n

    Who are we gonna talk to? We’re alone, aunt. / con quién será que vamos a hablar nosotros, nosotras estamos solas
46. pïrarë ejnë chiyakon chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    chiyakon

    chiyakon-∅

    friend-PERT

    n

    chipokono

    chipokono

    because

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yaruwatopo

    yaruwa-topo

    laugh-CIRC.NMLZ

    n

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    Because we don’t have friends we don’t have anything to laugh. / porque no tenemos amigas para nosotros reir
47. inkë

    inkë

    in-kë

    see-IMP

    vt

    That’s right! / así
48. ejnë pëkëpene ejnë chi yawë, ejnë yarikaja

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    pëkëpene

    pëkëpene

    alone

    postp

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    chi

    chi-∅

    COP-ACNNMLZ

    n

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yarikaja

    yarika-ja

    laugh-NEG

    vi

    When we’re alone, we don’t laugh. / cuando estamos solas, nosotras no nos reímos
49. ¿ati ejnë yarikari? pïrarë

    ati

    ati

    what

    intj

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    yarikari

    yarika-ri

    laugh-IPFV

    vi

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    What are we going to laugh about? There's nothing. / ¿de qué nos vamos a reir? no hay nada
50. ¡tari! yarikasemïjra

    tari

    tari

    ?

    yarikasemïjra

    yarika-se-mï=jra

    laugh-PTCP-NMLZ=NEG

    n=part

    Oh, there’s nothing to laugh about. / uy! no hay como para reir
51. nwa ma ta wïrë ya

    nwa

    nwa

    thus

    part

    ma

    ma

    RST

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    That’s all I’m saying. / así no más
52. pïrarë

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    Nothing. / no hay