Wordform u ‘1’

Language: Yawarana
Structure: u
1
Part of speech: pronoun

Name Description Language
  1. wïrë yaruwakempïnirë wïrë senejkarï uyïwïj yaka sukuri, jwama
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    yaruwakempïnirë
    yaruwa-∅-ke-m=pïnirë
    laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG
    adv=part
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    senejkarï
    s-enejka-rï
    DETRZ-watch-IPFV
    vi
    uyïwïj
    u=y-ïwïj-∅
    1=LK-house-PERT
    pn=n
    yaka
    yaka
    ALL
    postp
    sukuri
    sukuri
    silently
    adv
    jwama
    jwama
    ***
     
    I don’t laugh, I silently stay in my house. / yo no me río, yo me siento en mi casa calladita (convrisamaj: 21)
  2. uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama
    uyïwïj
    u=y-ïwïj-∅
    1=LK-house-PERT
    pn=n
    yawë
    yawë
    LOC
    postp
    usenejkari
    u=s-enejka-ri
    1=DETRZ-watch-IPFV
    pn=vi
    sukuri
    sukuri
    silently
    adv
    jwama
    jwama
    ***
     
    I silently stay in my house. / yo me quedo en mi casa tranquila (convrisamaj: 28)
  3. uyarë wïrë përemekïrï
    uyarë
    u=yarë
    1=alone
    pn=postp
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    përemekïrï
    përemekï-rï
    talk-IPFV
    vi
    I just talk. / yo hablo sola (convrisamaj: 46)
  4. mërë warë mëyënëtojpano ka uyakërë mërë wepïrï
    mërë
    mërë
    MED.INAN
    dem
    warë
    wa=rë
    thus=EMP
    part=part
    mëyënëtojpano
    më=yënë-tojpano
    2=eat(meat)-FUT.CONCL
    pn=vt
    ka
    ka
    ?
     
    uyakërë
    u=y-akërë
    1=LK-with
    pn=postp
    mërë
    mërë
    2PRO
    pn
    wepïrï
    wepï-rï
    come-IPFV
    vi
    So for you to eat you came with me? / así para tú comer tu viniste conmigo?
  5. uyarë wïrë wïnïkïrïjra
    uyarë
    u=yarë
    1=alone
    pn=postp
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    wïnïkïrïjra
    wïnïkï-rï=jra
    sleep-IPFV=NEG
    vi=part
    I did not sleep apart. / yo no dormía aparte
  6. aniki ta uyeremari
    aniki
    aniki
    who
    pn
    ta
    ta
    like
    part
    uyeremari
    u=yere-ma-ri
    1=eat-CAUS-IPFV
    pn=vt
    Who was going to feed me then? / ¿quién más me iba a alimentar pues?
  7. tëjrama sejkë upëkëpene wïrë tëri
    tëjrama
    të-jrama
    go-PROH
    vi
    sejkë
    sejkë
    ***
    vi
    upëkëpene
    u=pëkëpene
    1=alone
    pn=postp
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    tëri
    të-ri
    go-IPFV
    vi
    Don't go, I will go alone. / no vayan a ir, voy a ir sola
  8. aaa usukuru morone ta, wïrë usujta ta ne
    aaa
    aaa
    ah
    intj
    usukuru
    u=suku-ru
    1=urine-PERT
    pn=n
    morone
    morone
    hurting
    adv
    ta
    ta
    like
    part
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    usujta
    u=suj-ta-∅
    1=urine-VBZ.INTR-IPFV
    pn=vi
    tane
    ta=ne
    like=INTS
    part=part
    My urine hurts, I will urinate. / me duele mis orines, voy a orinar (ctorat: 23)
  9. aaa, mëyakerej sëmase, ¡aj! inche utërijra
    aaa
    aaa
    ah
    intj
    mëyakerej
    më=y-akere-j
    2=LK-relative-PERT
    pn=n
    sëmase
    sëma-se
    die-PST
    vi
    aj
    aj
    ah
    intj
    inche
    in-che
    see-SUP
    adv
    utërijra
    u=të-ri=jra
    1=go-IPFV=NEG
    pn=vi=part
    Ah, your family is dead, ah, I will not go see. / ah, tu familia se murió, aj! no voy a ver
  10. marë wïrë sëmpinukuja rë wejtane mokontomo unono, wïrë nono yenekapëkë pako
    marë
    marë
    still
    adv
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    sëmpinukuja
    sëmpinuku-ja
    close_eyes-NEG
    vi
    rë
    rë
    EMP
    part
    wejtane
    wej-tane
    COP-CNCS
    advl
    mokontomo
    mokontomo
    2PL.PRO
    pn
    unono
    u=nono-∅
    1=earth-PERT
    pn=n
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    nono
    nono-∅
    earth-PERT
    n
    yenekapëkë
    yeneka-pëkë
    take_away-PROG.TR
    vt
    pako
    pako
    ***
     
    Though I haven't closed my eyes yet, you are already taking my land from me. / todavía no cerré los ojos y ustedes me están quitando mi tierra
  11. irë nwa chipëkë usamori uyïpï incharë
    irë
    irë
    3ANA.INAN
    dem
    nwa
    nwa
    thus
    part
    chipëkë
    chipëkë
    because
    part
    usamori
    u=samo-ri
    1=cry-IPFV
    pn=vi
    uyïpï
    u=yïpï-∅
    1=mountain-PERT
    pn=n
    incharë
    in-charë
    see-IMN
    vt
    That's why I'm crying seeing my hills. / por eso yo estoy llorando viendo mis cerros
  12. uyepematojpe pïrarë wïrë inawë
    uyepematojpe
    u=yepema-tojpe
    1=pay-PURP
    pn=advl
    pïrarë
    pïrarë
    NEG.EXIST
    part
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    inawë
    inawë
    have
    postp
    I can't afford to pay. / yo no tengo para pagar
  13. ¡këë! uyejwetunu, ¡këë! wïrë waijtëri, ¡këë! uyapëri, wïrë poreri, wïrë chikimuru
    këë
    këë
    ugh
    intj
    uyejwetunu
    u=y-ejwetunu-∅
    1=LK-sick-PERT
    pn=n
    këë
    këë
    ugh
    intj
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    waijtëri
    waijtë-ri
    head-PERT
    n
    këë
    këë
    ugh
    intj
    uyapëri
    u=y-apë-ri
    1=LK-arm_wing-PERT
    pn=n
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    poreri
    pore-ri
    leg-PERT
    n
    wïrë
    wïrë
    1PRO
    pn
    chikimuru
    chikimu-ru
    knee-PERT
    n
    Ugh! I'm sick, ugh, my head, ugh, my arm, my leg, my knee. / ay! estoy enferma, ay! mi cabeza, ay! mi brazo, mi pierna, mi rodilla