A digital sketch grammar of Yawarana (v0.0.4) -

Morpheme y- ‘LK’

Language:	Yawarana
Morphs:	y-
Glosses:	LK

Corpus tokens
Wordforms

As ‘LK’:

toto yoti tajtoj mare
toto
toto
non_Indian
n
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
tajtoj
taj-toj
say-CIRC.NMLZ
n
mare
mare
REL.INAN
part
What they call the food of the criollos. / lo que llaman la comida de los criollos
ati ke ejnë yoti yamanë wejsapë tëwï
ati
ati
what
intj
ke
ke
INS
postp
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
yamanë
yamanë-∅
make-IPFV
vt
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
tëwï
tëwï
3PRO
pn
With that we used to prepare the meat. / con ese preparabamos la carne
ana këyetase papa kampra ya, ana yoti wejsapë yojtë ta sukase aroma warai, yakuri warai yojtë wejsaj ta
ana
ana
1+3PRO
pn
këyetase
këye-ta-se
big?-VBZ.INTR-PST
vi
papa
papa
father
n
kampra
kampra
big
n
ya
ya
ERG
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
yojtë
yojtë-∅
fish_with_hook-IPFV
vt
ta
ta
like
part
sukase
sukase
all
adv
aroma
aroma
limpet
n
warai
warai
like
postp
yakuri
yakuri
agouti
n
warai
warai
like
postp
yojtë
yojtë-∅
fish_with_hook-IPFV
vt
wejsaj
wej-saj
COP-PST
vi
ta
ta
like
part
(When) we grew up, my uncle fished our food; fished everything: limpet, picure... / nosotros crecimos, mi tio pescaba toda nuestra comida, lapa, picure (histanfo: 4)
yakono ijmojkakë mukuton yoti ta wejsaj ta
yakono
y-akono-∅
LK-younger_sister_of_woman-PERT
n
ijmojkakë
ijmojka-kë
cook-IMP
vt
mukuton
muku-ton
child-PL
n
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
ta
ta-∅
say-IPFV
vt
wejsaj
wej-saj
COP-PST
vi
ta
ta
like
part
Then she said, "sister cook for the children to eat" / después dice, hermana cocina para que coman los niños (histanfo: 13)
ana yoti, ana serematojpe
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
ana
ana
1+3PRO
pn
serematojpe
s-ere-ma-tojpe
DETRZ-liver-CAUS-PURP
advl
Our food, to eat. / nuestra comida, para comer (histanfo: 16)
taturu makampra ya ana yoti makë
taturu
ta-tu-ru
3P-give-IPFV
vt
makampra
makampra
aunt
n
ya
ya
ERG
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
makë
makë
mom
n
My aunt gave her our food. / mi tía lo da comida de nosotros (histanfo: 26)
ana yoti, yakuri
ana
ana
1+3PRO
pn
yoti
y-oti-∅
LK-meat-PERT
n
yakuri
yakuri
agouti
n
Our food, agouti. / nuestra comida, el picure (histanfo: 29)
tawarama taro wïrë, wïrë yewenke
tawarama
tawara=ma
too=RST
adv=part
taro
taro-∅
say-IPFV
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
wïrë
wïrë
1PRO
pn
yewenke
y-ewenke
LK-ignorant
postp
That’s all I’m saying, too, I don’t know. / así digo yo, yo no sé (convrisamaj: 18)
aniki narëpe yakërë ejnë përemekïrï, ejnë pëkëpene, wanene
aniki
aniki
who
pn
narëpe
narëpe
PART
part
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
përemekïrï
përemekï-rï
talk-IPFV
vi
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
pëkëpene
pëkëpene
alone
postp
wanene
wanene
aunt
n
Who are we gonna talk to? We’re alone, aunt. / con quién será que vamos a hablar nosotros, nosotras estamos solas (convrisamaj: 47)
wïrë tëtojpe mëyakërë
wïrë
wïrë
1PRO
pn
tëtojpe
të-tojpe
go-FUT
vi
mëyakërë
më=y-akërë
2=LK-with
pn=postp
mërë warë mëyënëtojpano ka uyakërë mërë wepïrï
mërë
mërë
MED.INAN
dem
warë
wa=rë
thus=EMP
part=part
mëyënëtojpano
më=yënë-tojpano
2=eat(meat)-FUT.CONCL
pn=vt
ka
ka
?

uyakërë
u=y-akërë
1=LK-with
pn=postp
mërë
mërë
2PRO
pn
wepïrï
wepï-rï
come-IPFV
vi
So for you to eat you came with me? / así para tú comer tu viniste conmigo?
ipakuri yakërë
ipakuri
i-paku-ri
3-arrow_tip-PERT
n
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
with his arrow. / con su flecha (histanfo: 11)
sukase ana këyetase pipi yakërë, ana këyetase intipijkë ana chawë
sukase
sukase
all
adv
ana
ana
1+3PRO
pn
këyetase
këye-ta-se
big?-VBZ.INTR-PST
vi
pipi
pipi
younger_brother_of_woman
n
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
këyetase
këye-ta-se
big?-VBZ.INTR-PST
vi
intipijkë
intipijkë
small
adv
ana
ana
1+3PRO
pn
chawë
chawë
LOC
postp
We grew up with my younger brother; we grew up when we were small. / con mi hermanito (histanfo: 20)
Rafa Perez pan yakërë
rafa
rafa
R.
n
perez
perez
P.
n
pan
pan
FMR
part
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
With the late Rafel Perez. / con el finado Rafel Pérez (histanfo: 38)
irëjpë, tëwï yakërë, ana këyatase
irëjpë
irëjpë
then
adv
tëwï
tëwï
3PRO
pn
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
këyatase
këya-ta-se
think-VBZ.INTR-PST
vi
Then we grew up with him. / despúes con él nos criamos (histanfo: 39)
ana këyatase tëwï yakërë
ana
ana
1+3PRO
pn
këyatase
këya-ta-se
think-VBZ.INTR-PST
vi
tëwï
tëwï
3PRO
pn
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
We grew up with him. / nos criamos con él (histanfo: 41)
ana padrastro yakërë
ana
ana
1+3PRO
pn
padrastro
padrastro-∅
stepfather-PERT
n
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
With our stepfather. / con nuestro padrastro (histanfo: 42)
tëwï waraijtokon yakërë, ana këyamase ta wejsapë
tëwï
tëwï
3PRO
pn
waraijtokon
waraijtokon
man
n
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
këyamase
këya-ma-se
think-CAUS-PST
vt
ta
ta
like
part
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
With that man, he raised us. / con ese hombre nos crio (histanfo: 47)
makë yakërë ma wejtane, tëijpë rë pïjkë ana yïwïtï
makë
makë
mom
n
yakërë
y-akërë
LK-with
postp
ma
ma
RST
part
wejtane
wej-tane
COP-CNCS
advl
tëijpë
tëijpë
far
adv
rë
rë
EMP
part
pïjkë
pïjkë
DIM
part
ana
ana
1+3PRO
pn
yïwïtï
y-ïwïtï-∅
LK-house-PERT
n
Even though I was with my mom, our house was a bit far away. / aunque estaba con mi mamá, nuestra casa estaba un poquito lejos (histanfo: 52)
wïrë yaruwakempïnirë wïrë senejkarï uyïwïj yaka sukuri, jwama
wïrë
wïrë
1PRO
pn
yaruwakempïnirë
yaruwa-∅-ke-m=pïnirë
laugh-ACNNMLZ-PROP-NMLZ=NEG
adv=part
wïrë
wïrë
1PRO
pn
senejkarï
s-enejka-rï
DETRZ-watch-IPFV
vi
uyïwïj
u=y-ïwïj-∅
1=LK-house-PERT
pn=n
yaka
yaka
ALL
postp
sukuri
sukuri
silently
adv
jwama
jwama
***

I don’t laugh, I silently stay in my house. / yo no me río, yo me siento en mi casa calladita (convrisamaj: 21)
uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama
uyïwïj
u=y-ïwïj-∅
1=LK-house-PERT
pn=n
yawë
yawë
LOC
postp
usenejkari
u=s-enejka-ri
1=DETRZ-watch-IPFV
pn=vi
sukuri
sukuri
silently
adv
jwama
jwama
***

I silently stay in my house. / yo me quedo en mi casa tranquila (convrisamaj: 28)
ana yïwïj yawë ana senejka wejsapë, tawara ma ana këyatajpë ana
ana
ana
1+3PRO
pn
yïwïj
y-ïwïj-∅
LK-house-PERT
n
yawë
yawë
LOC
postp
ana
ana
1+3PRO
pn
senejka
s-enejka-∅
DETRZ-watch-IPFV
vi
wejsapë
wej-sapë
COP-PST
vi
tawara
tawara
too
adv
ma
ma
RST
part
ana
ana
1+3PRO
pn
këyatajpë
këya-ta-jpë
think-VBZ.INTR-PST
vi
ana
ana
1+3PRO
pn
We stayed at home, that's how we were raised. / nosotros estábamos en nuestra casa, así nos criamos (histanfo: 53)
aaa, mëyakerej sëmase, ¡aj! inche utërijra
aaa
aaa
ah
intj
mëyakerej
më=y-akere-j
2=LK-relative-PERT
pn=n
sëmase
sëma-se
die-PST
vi
aj
aj
ah
intj
inche
in-che
see-SUP
adv
utërijra
u=të-ri=jra
1=go-IPFV=NEG
pn=vi=part
Ah, your family is dead, ah, I will not go see. / ah, tu familia se murió, aj! no voy a ver
ë'ë, mëyakereti
ëʼë
ëʼë
yes
intj
mëyakereti
më=y-akere-ti
2=LK-relative-PERT
pn=n
Yes, your family. / sí, tu familia
yapijtompe wïrë wejtane, ¡kë! wïyapë moroni
yapijtompe
yapijtom=pe
old=ESS
n=postp
wïrë
wïrë
1PRO
pn
wejtane
wej-tane
COP-CNCS
advl
kë
kë
ugh
intj
wïyapë
wï=y-apë-∅
1=LK-arm_wing-PERT
pn=n
moroni
moroni
pain
n
Although I am old, ugh, my arms hurt. / aunque soy vieja, ay me duelen mis brazos
wïrë yapëri moronta chi taji
wïrë
wïrë
1PRO
pn
yapëri
y-apë-ri
LK-arm_wing-PERT
n
moronta
moron-ta-∅
pain-VBZ.INTR-IPFV
vi
chi
chi-∅
COP-IPFV
vi
taji
taji
FOC
part
My arms hurt. / me duelen los brazos
¡këë! uyejwetunu, ¡këë! wïrë waijtëri, ¡këë! uyapëri, wïrë poreri, wïrë chikimuru
këë
këë
ugh
intj
uyejwetunu
u=y-ejwetunu-∅
1=LK-sick-PERT
pn=n
këë
këë
ugh
intj
wïrë
wïrë
1PRO
pn
waijtëri
waijtë-ri
head-PERT
n
këë
këë
ugh
intj
uyapëri
u=y-apë-ri
1=LK-arm_wing-PERT
pn=n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
poreri
pore-ri
leg-PERT
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
chikimuru
chikimu-ru
knee-PERT
n
Ugh! I'm sick, ugh, my head, ugh, my arm, my leg, my knee. / ay! estoy enferma, ay! mi cabeza, ay! mi brazo, mi pierna, mi rodilla
ana yïmï sëmajpë pe
ana
ana
1+3PRO
pn
yïmï
y-ïmï
LK-father
n
sëmajpë
sëma-jpë
die-PST.ACNNMLZ
n
pe
pe
ESS
postp
when our father died. / cuando se murió mi papá (histanfo: 3)
takonojpë rë yapijtontomo ya, najpïtom pan yakono wïrë inijpë chipëkën takï wïrë taro
takonojpë
takono-jpë
other-PST
n
rë
rë
EMP
part
yapijtontomo
yapijton-tomo
old-PL
n
ya
ya
?

najpïtom
najpï-tom
grandfather-PL
n
pan
pan
FMR
part
yakono
y-akono-∅
LK-younger_sister_of_woman-PERT
n
wïrë
wïrë
1PRO
pn
inijpë
ini-jpë
see-PST
vt
chipëkën
chipëkën
because
part
takï
takï
CNFRM
part
wïrë
wïrë
1PRO
pn
taro
taro-∅
say-IPFV
vt
The last old ones, the younger brother of my grandparents, because I saw them, I say so. / los últimos viejitos, el hermano menor de mis abuelos, porque yo lo vi a ellos, lo digo
asakërërë mëyawajkë, asakë mëyumukunu
asakërërë
asakërë=rë
two=EMP
adv=part
mëyawajkë
më=yawaj-kë
2=grate-IMP
pn=vt
asakë
asakë
two
adv
mëyumukunu
më=y-umukunu-∅
2=LK-hand-PERT
pn=n
Scrape with both, two hands. / raya con la dos, las dos manos