As ‘thus’:

1. ejnë yaruwari tajne yakarama pëkë rë nwarë, nope esene mare, tawara neke ne, ënka

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pëkë

   pëkë

   about

   postp

   rë

   rë

   EMP

   part

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   nope

   nope

   good

   adv

   esene

   es-ene-∅

   DETRZ-see-IPFV

   vi

   mare

   mare

   REL.INAN

   part

   tawara

   tawara

   too

   adv

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   ënka

   ënka

   right

   part

   We laugh when somebody tells (us) something, something you see well, like that, right. / nosotros nos reimos cuando alguien (nos) cuenta, lo que se ve bien, así sí, verdad (convrisamaj: 5)
2. tëwï neke ne, tajne yakarama pokono nwarë tajne iri mïntë, tunampe

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   neke

   neke

   CNTR

   part

   ne

   ne

   ***

    

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pokono

   poko-no

   about-NMLZ

   n

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   iri

   i-ri

   put-IPFV

   vt

   mïntë

   mïntë

   there.LOC

   adv

   tunampe

   tunam-∅=pe

   hide-ACNNMLZ=ESS

   n=postp

   Yes indeed, they tell what they are doing there on the down-low. / eso sí, lo cuentan lo que hacen allá escondidos (convrisamaj: 9)
3. nwarë ti ta ta

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   ta

   ta

   like

   part

   That’s what they said (?) / así dijo (convrisamaj: 14)
4. inkë, irë nwa chipëkë

   inkë

   in-kë

   see-IMP

   vt

   irë

   irë

   3ANA.INAN

   dem

   nwa

   nwa

   thus

   part

   chipëkë

   chipëkë

   because

   part

   You see, that’s why. / vea, por eso es (convrisamaj: 30)
5. mërë nwa chipokono ejnë yarikaja

   mërë

   mërë

   MED.INAN

   dem

   nwa

   nwa

   thus

   part

   chipokono

   chipokono

   because

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yarikaja

   yarika-ja

   laugh-NEG

   vi

   That’s why we don’t laugh. / por eso nosotros no nos reímos (convrisamaj: 31)
6. nwa ma pïnika ta wïrë ya

   nwa

   nwa

   thus

   part

   ma

   ma

   RST

   part

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   So I won’t say any more. / así no más digo yo (convrisamaj: 37)
7. nwa ma ta wïrë ya

   nwa

   nwa

   thus

   part

   ma

   ma

   RST

   part

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   That’s all I’m saying. / así no más (convrisamaj: 53)
8. nwarë ana këyatajpë ana

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyatajpë

   këya-ta-jpë

   think-VBZ.INTR-PST

   vi

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   That's how we grew up. / así nos criamos nosotros (histanfo: 35)
9. ta-ta ta-ta, nwarë ejnë weseyu wëra rë, ejnë tapa ta

   tata

   ta-ta

   ***

   tata

   ta-ta

   ***

   nwarë

   nwa=rë

   thus=EMP

   part=part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   weseyu

   weseyu-∅

   be_angry-ACNNMLZ

   n

   wëra

   wëra

   like

   postp

   rë

   rë

   EMP

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   tapa

   tapa-∅

   beat-IPFV

   vt

   ta

   ta

   like

   part

   ta-ta-ta, like that he rubbed us as if he was angry with us. / ta-ta-ta, así nos sobaba como si estuviera bravo de nosotros
10. irë nwa chipëkë usamori uyïpï incharë

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    nwa

    nwa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    usamori

    u=samo-ri

    1=cry-IPFV

    pn=vi

    uyïpï

    u=yïpï-∅

    1=mountain-PERT

    pn=n

    incharë

    in-charë

    see-IMN

    vt

    That's why I'm crying seeing my hills. / por eso yo estoy llorando viendo mis cerros
11. nwarë mëtëpëtiri, tëpëtijra sejkë

    nwarë

    nwa=rë

    thus=EMP

    part=part

    mëtëpëtiri

    më=të-pëti-ri

    2=go-PLUR-IPFV

    pn=vi

    tëpëtijra

    të-pëti-∅=jra

    go-PLUR-IPFV=NEG

    vi=part

    sejkë

    sejkë

    ***

    vi

    You're going to go like this? Don't go like this. / así tu te vas a ir, no puedes ir así
12. mërë warë mëyënëtojpano ka uyakërë mërë wepïrï

    mërë

    mërë

    MED.INAN

    dem

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    mëyënëtojpano

    më=yënë-tojpano

    2=eat(meat)-FUT.CONCL

    pn=vt

    ka

    ka

    ?

     

    uyakërë

    u=y-akërë

    1=LK-with

    pn=postp

    mërë

    mërë

    2PRO

    pn

    wepïrï

    wepï-rï

    come-IPFV

    vi

    So for you to eat you came with me? / así para tú comer tu viniste conmigo?
13. irëjpë rë warë tajtojpe pïnika wïrë sepanse

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    rë

    rë

    EMP

    part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    tajtojpe

    taj-tojpe

    say-PURP

    advl

    pïnika

    pïnika

    PROB

    part

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    sepanse

    sepan-se

    get_married-PST

    vi

    Then, closer tow now, I got married. / después, mas ahora, yo me casé (histanfo: 49)
14. pïtïpëjsapë chipë ke, pïtï, pïtï, pïtï, warë

    pïtïpëjsapë

    pïtï-pëj-sapë

    paint-PLUR-PFV

    vt

    chipë

    chipë

    caranna

    n

    ke

    ke

    INS

    postp

    pïtï

    pïtï

    paint

    ideo

    pïtï

    pïtï

    paint

    ideo

    pïtï

    pïtï

    paint

    ideo

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    Painted with caranna, painted all over. / pintado con caraña, pintado todo
15. tajne naijpëtiri warë

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    naijpëtiri

    naij-pëti-ri

    do-PLUR-IPFV

    vt

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    They did like this. / ellos hacía así (ctorat: 15)
16. warë sujtase

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    sujtase

    suj-ta-se

    urine-VBZ.INTR-PST

    vi

    Then he urinated. / después se orino (ctorat: 24)
17. irëjpë pïrarë ti warë irëjpë warë

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    ti

    ti

    HSY

    part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    Then there was nothing. / después no había nada (ctorat: 27)
18. tipasekontomo warë irëjpë pïrarë

    tipasekontomo

    tipa-se=kontomo

    go_in_group-PST=PL

    vi=part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    They left and were gone. / se fueron y después no estaban (ctorat: 30)
19. sukase nwajtëri irëjpë ti warë

    sukase

    sukase

    all

    adv

    nwajtëri

    nwajtë-ri

    dance-IPFV

    vi

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ti

    ti

    HSY

    part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    They were all dancing, then. / todos estaban bailando, después (ctorat: 39)
20. tichikimuru, peti warë patakasapë Yakucho pana

    tichikimuru

    t-ichikimu-ru

    3-knee-PERT

    n

    peti

    peti

    ?

     

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    patakasapë

    pata-ka-sapë

    village-VBZ.TR-PFV

    vt

    yakucho

    yakucho

    P._A.

    n

    pana

    pana

    DAT

    postp

    His knee, his leg went out towards Ayacucho. / su rodilla, su pierna, salió (llaga) hacia Ayacucho
21. irë wa chipëkë tapojtëja wejsapë, irë wa chipëkë tajne wëpëjse tëwï, sukase wïnïjsajkonton yawë

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tapojtëja

    ta-pojtë-ja

    3P-want-NEG

    vt

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    wëpëjse

    wë-pëj-se

    kill-PLUR-PST

    vt

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    sukase

    sukase

    all

    adv

    wïnïjsajkonton

    wïnïj-saj=konton

    sleep-PFV=PL

    vi=part

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    That's why I didn't want it, that's why they killed them all when they were asleep. / por eso no lo quería, por eso ellos los mataron a todos mientras dormían