Home
Description
Corpus
Morphosyntax
Lexicon
Morpheme
më
‘2’
Language:
Yawarana
Morphs:
më
Glosses:
2
Corpus tokens
Wordforms
më
As ‘2’:
ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti
ati
ati
what
intj
rë
rë
EMP
part
warai
warai
like
postp
mërë
mërë
2PRO
pn
iniri
ini
-
ri
see
-
IPFV
vt
irëjpë
irëjpë
then
adv
më
yarika
më
=
yarika
-
∅
2
=
laugh
-
IPFV
pn
=
vi
ti
ti
HSY
part
You see something and then you laugh.
/
ve una cosa y después usted se ríe
(
convrisamaj
:
1
)
mëyaruwari, mëpëkëpene
më
yaruwari
më
=
yaruwa
-
ri
2
=
laugh
-
IPFV
pn
=
vi
më
pëkëpene
më
=
pëkëpene
2
=
alone
pn
=
postp
You just laugh.
/
usted se rie sola
(
convrisamaj
:
2
)
wïrë tëtojpe mëyakërë
wïrë
wïrë
1PRO
pn
tëtojpe
të
-
tojpe
go
-
FUT
vi
më
yakërë
më
=
y
-
akërë
2
=
LK
-
with
pn
=
postp
mërë warë mëyënëtojpano ka uyakërë mërë wepïrï
mërë
mërë
MED
.
INAN
dem
wa
rë
wa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
më
yënëtojpano
më
=
yënë
-
tojpano
2
=
eat(meat)
-
FUT
.
CONCL
pn
=
vt
ka
ka
?
u
yakërë
u
=
y
-
akërë
1
=
LK
-
with
pn
=
postp
mërë
mërë
2PRO
pn
wepïrï
wepï
-
rï
come
-
IPFV
vi
So for you to eat you came with me?
/
así para tú comer tu viniste conmigo?
entë mëinpojra wïrë ya
entë
entë
here
.
LOC
adv
më
inpo
jra
më
=
in
-
po
-
∅
=
jra
2
=
see
-
DES
-
IPFV
=
NEG
pn
=
vt
=
part
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
I don't want to see you here.
/
yo no los quiero ver aquí
mëini wïrë ya
më
ini
më
=
ini
-
∅
2
=
see
-
IPFV
pn
=
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
I will see you.
/
te voy a ver
asakërërë mëyawajkë, asakë mëyumukunu
asakërë
rë
asakërë
=
rë
two
=
EMP
adv
=
part
më
yawajkë
më
=
yawaj
-
kë
2
=
grate
-
IMP
pn
=
vt
asakë
asakë
two
adv
më
yumukunu
më
=
y
-
umukunu
-
∅
2
=
LK
-
hand
-
PERT
pn
=
n
Scrape with both, two hands.
/
raya con la dos, las dos manos
mëyakarama mare
më
yakarama
më
=
yakara
-
ma
-
∅
2
=
believe
-
CAUS
-
IPFV
pn
=
vt
mare
mare
REL
.
INAN
part
What you are talking about.
/
ese que tu estás diciendo
tototomo pata yaka mëtëja
tototomo
toto
-
tomo
non_Indian
-
PL
n
pata
pata
-
∅
village
-
PERT
n
yaka
yaka
ALL
postp
më
tëja
më
=
të
-
ja
2
=
go
-
NEG
pn
=
vi
You don't go to the creoles' village.
/
tu no (puedes) ir al pueblo de los criollos
mërë ma ejnë waimu yaye mëwaimuru
mërë
mërë
2PRO
pn
ma
ma
RST
part
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
yaye
yaye
LOC
postp
më
waimuru
më
=
waimu
-
ru
2
=
speak
-
IPFV
pn
=
vi
Only your speak in our language.
/
tú eres la única que habla nuestro idioma
mëinta yaka
më
inta
më
=
inta
-
∅
2
=
mouth
-
PERT
pn
=
n
yaka
yaka
ALL
postp
into your mouth
/
dentro de tu boca
mëwaijtë yaka wëjkase
më
waijtë
më
=
waijtë
-
∅
2
=
head
-
PERT
pn
=
n
yaka
yaka
ALL
postp
wëjkase
wëjka
-
se
fall
-
PST
vi
It went into your head.
/
te entró en tu cabeza
tëwï ma takï mëyakarama chijpë wararë kwa ta sënkatoj mëtë
tëwï
tëwï
3PRO
pn
ma
ma
RST
part
takï
takï
CNFRM
part
më
yakarama
më
=
yakara
-
ma
-
∅
2
=
believe
-
CAUS
-
IPFV
pn
=
vt
chijpë
chi
-
jpë
COP
-
PST
.
ACNNMLZ
n
wara
rë
wara
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
kwa
kwa
how
part
ta
ta
like
part
sënkatoj
s
-
ënka
-
toj
DETRZ
-
finish
-
CIRC
.
NMLZ
n
mëtë
mëtë
?
Tell us again how they ended up there.
/
cuenta otra vez como terminaron ahí
kwase mëëmpamïjpë ejnë waimu yaye
kwase
kwase
how
part
më
ëmpamïjpë
më
=
ëmpamï
-
jpë
2
=
learn
-
PST
pn
=
vi
ejnë
ejnë
1+2PRO
pn
waimu
waimu
-
∅
language
-
PERT
n
yaye
yaye
LOC
postp
How you learned our language.
/
como aprendiste nuestro idioma
irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?
irëjpë
irëjpë
then
adv
kwaraijyawë
kwaraijyawë
***
rë
rë
EMP
part
më
ëmpamïjpë
më
=
ëmpamï
-
jpë
2
=
learn
-
PST
pn
=
vi
tajto
taj
-
to
say
-
CIRC
.
NMLZ
n
marë
marë
REL
.
INAN
part
ti
ti
HSY
part
Afterwards, when did you learn what you say?
/
después, cuando aprediste lo que dices?
tëwï ke ma mëyepema wïrë ya, ta ti ta
tëwï
tëwï
3PRO
pn
ke
ke
INS
postp
ma
ma
RST
part
më
yepema
më
=
yepema
-
∅
2
=
pay
-
IPFV
pn
=
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
ta
ta
-
∅
say
-
IPFV
vt
ti
ti
HSY
part
ta
ta
like
part
"I'll pay you only this," he said.
/
te pago con esto no más, dijo
michi ma mëyapëjjrama
michi
michi
MED
.
ANIM
dem
ma
ma
RST
part
më
yapëjjrama
më
=
yapëj
-
jrama
2
=
grab
-
PROH
pn
=
vt
Do not touch this.
/
esto no lo toques
¿mëpana ma tataja wejsapë?
më
pana
më
=
pana
2
=
DAT
pn
=
postp
ma
ma
RST
part
tataja
ta
-
ta
-
ja
3P
-
say
-
NEG
vt
wejsapë
wej
-
sapë
COP
-
PST
vi
Didn't he say it directly to you?
/
¿no te lo dijo directamente a tí?
mëwë wïrë ya
më
wë
më
=
wë
-
∅
2
=
kill
-
IPFV
pn
=
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
ya
ya
ERG
postp
I will kill you.
/
te voy a matar
mëtojpa wïrë
më
tojpa
më
=
tojpa
-
∅
2
=
hit
-
IPFV
pn
=
vt
wïrë
wïrë
1PRO
pn
I will beat you to death.
/
te voy a matar a golpes
aaa, mëyakerej sëmase, ¡aj! inche utërijra
aaa
aaa
ah
intj
më
yakerej
më
=
y
-
akere
-
j
2
=
LK
-
relative
-
PERT
pn
=
n
sëmase
sëma
-
se
die
-
PST
vi
aj
aj
ah
intj
inche
in
-
che
see
-
SUP
adv
u
tëri
jra
u
=
të
-
ri
=
jra
1
=
go
-
IPFV
=
NEG
pn
=
vi
=
part
Ah, your family is dead, ah, I will not go see.
/
ah, tu familia se murió, aj! no voy a ver
ë'ë, mëyakereti
ëʼë
ëʼë
yes
intj
më
yakereti
më
=
y
-
akere
-
ti
2
=
LK
-
relative
-
PERT
pn
=
n
Yes, your family.
/
sí, tu familia
weroro wëra këyetari mëmukuru
weroro
weroro
dog
n
wëra
wëra
like
postp
këyetari
këye
-
ta
-
ri
big?
-
VBZ
.
INTR
-
IPFV
vi
më
mukuru
më
=
muku
-
ru
2
=
child
-
PERT
pn
=
n
Your children grow up like dogs.
/
tus hijos crecen como perro
mëinija ka, aniki pinchi, tënësem warai yichapë, okonotojpe
më
inija
më
=
ini
-
ja
2
=
see
-
NEG
pn
=
vt
ka
ka
Q
part
aniki
aniki
who
pn
pinchi
pinchi
HES
part
tënësem
tënësem
fish
n
warai
warai
like
postp
yichapë
yichapë
***
okonotojpe
okonotojpe
***
You have not seen a fish that is put on to dry.
/
usted no ha visto un pescado que se pone, para que se seque
nwarë mëtëpëtiri, tëpëtijra sejkë
nwa
rë
nwa
=
rë
thus
=
EMP
part
=
part
më
tëpëtiri
më
=
të
-
pëti
-
ri
2
=
go
-
PLUR
-
IPFV
pn
=
vi
tëpëti
jra
të
-
pëti
-
∅
=
jra
go
-
PLUR
-
IPFV
=
NEG
vi
=
part
sejkë
sejkë
***
vi
You're going to go like this? Don't go like this.
/
así tu te vas a ir, no puedes ir así
×