As ‘2’:

1. ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti

   ati

   ati

   what

   intj

   rë

   rë

   EMP

   part

   warai

   warai

   like

   postp

   mërë

   mërë

   2PRO

   pn

   iniri

   ini-ri

   see-IPFV

   vt

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   mëyarika

   më=yarika-∅

   2=laugh-IPFV

   pn=vi

   ti

   ti

   HSY

   part

   You see something and then you laugh. / ve una cosa y después usted se ríe (convrisamaj: 1)
2. mëyaruwari, mëpëkëpene

   mëyaruwari

   më=yaruwa-ri

   2=laugh-IPFV

   pn=vi

   mëpëkëpene

   më=pëkëpene

   2=alone

   pn=postp

   You just laugh. / usted se rie sola (convrisamaj: 2)
3. wïrë tëtojpe mëyakërë

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   tëtojpe

   të-tojpe

   go-FUT

   vi

   mëyakërë

   më=y-akërë

   2=LK-with

   pn=postp
4. mërë warë mëyënëtojpano ka uyakërë mërë wepïrï

   mërë

   mërë

   MED.INAN

   dem

   warë

   wa=rë

   thus=EMP

   part=part

   mëyënëtojpano

   më=yënë-tojpano

   2=eat(meat)-FUT.CONCL

   pn=vt

   ka

   ka

   ?

    

   uyakërë

   u=y-akërë

   1=LK-with

   pn=postp

   mërë

   mërë

   2PRO

   pn

   wepïrï

   wepï-rï

   come-IPFV

   vi

   So for you to eat you came with me? / así para tú comer tu viniste conmigo?
5. entë mëinpojra wïrë ya

   entë

   entë

   here.LOC

   adv

   mëinpojra

   më=in-po-∅=jra

   2=see-DES-IPFV=NEG

   pn=vt=part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   I don't want to see you here. / yo no los quiero ver aquí
6. mëini wïrë ya

   mëini

   më=ini-∅

   2=see-IPFV

   pn=vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   I will see you. / te voy a ver
7. asakërërë mëyawajkë, asakë mëyumukunu

   asakërërë

   asakërë=rë

   two=EMP

   adv=part

   mëyawajkë

   më=yawaj-kë

   2=grate-IMP

   pn=vt

   asakë

   asakë

   two

   adv

   mëyumukunu

   më=y-umukunu-∅

   2=LK-hand-PERT

   pn=n

   Scrape with both, two hands. / raya con la dos, las dos manos
8. mëyakarama mare

   mëyakarama

   më=yakara-ma-∅

   2=believe-CAUS-IPFV

   pn=vt

   mare

   mare

   REL.INAN

   part

   What you are talking about. / ese que tu estás diciendo
9. tototomo pata yaka mëtëja

   tototomo

   toto-tomo

   non_Indian-PL

   n

   pata

   pata-∅

   village-PERT

   n

   yaka

   yaka

   ALL

   postp

   mëtëja

   më=të-ja

   2=go-NEG

   pn=vi

   You don't go to the creoles' village. / tu no (puedes) ir al pueblo de los criollos
10. mërë ma ejnë waimu yaye mëwaimuru

    mërë

    mërë

    2PRO

    pn

    ma

    ma

    RST

    part

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    waimu

    waimu-∅

    language-PERT

    n

    yaye

    yaye

    LOC

    postp

    mëwaimuru

    më=waimu-ru

    2=speak-IPFV

    pn=vi

    Only your speak in our language. / tú eres la única que habla nuestro idioma
11. mëinta yaka

    mëinta

    më=inta-∅

    2=mouth-PERT

    pn=n

    yaka

    yaka

    ALL

    postp

    into your mouth / dentro de tu boca
12. mëwaijtë yaka wëjkase

    mëwaijtë

    më=waijtë-∅

    2=head-PERT

    pn=n

    yaka

    yaka

    ALL

    postp

    wëjkase

    wëjka-se

    fall-PST

    vi

    It went into your head. / te entró en tu cabeza
13. tëwï ma takï mëyakarama chijpë wararë kwa ta sënkatoj mëtë

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    ma

    ma

    RST

    part

    takï

    takï

    CNFRM

    part

    mëyakarama

    më=yakara-ma-∅

    2=believe-CAUS-IPFV

    pn=vt

    chijpë

    chi-jpë

    COP-PST.ACNNMLZ

    n

    wararë

    wara=rë

    thus=EMP

    part=part

    kwa

    kwa

    how

    part

    ta

    ta

    like

    part

    sënkatoj

    s-ënka-toj

    DETRZ-finish-CIRC.NMLZ

    n

    mëtë

    mëtë

    ?

     

    Tell us again how they ended up there. / cuenta otra vez como terminaron ahí
14. kwase mëëmpamïjpë ejnë waimu yaye

    kwase

    kwase

    how

    part

    mëëmpamïjpë

    më=ëmpamï-jpë

    2=learn-PST

    pn=vi

    ejnë

    ejnë

    1+2PRO

    pn

    waimu

    waimu-∅

    language-PERT

    n

    yaye

    yaye

    LOC

    postp

    How you learned our language. / como aprendiste nuestro idioma
15. irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    kwaraijyawë

    kwaraijyawë

    ***

     

    rë

    rë

    EMP

    part

    mëëmpamïjpë

    më=ëmpamï-jpë

    2=learn-PST

    pn=vi

    tajto

    taj-to

    say-CIRC.NMLZ

    n

    marë

    marë

    REL.INAN

    part

    ti

    ti

    HSY

    part

    Afterwards, when did you learn what you say? / después, cuando aprediste lo que dices?
16. tëwï ke ma mëyepema wïrë ya, ta ti ta

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    ke

    ke

    INS

    postp

    ma

    ma

    RST

    part

    mëyepema

    më=yepema-∅

    2=pay-IPFV

    pn=vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta

    like

    part

    "I'll pay you only this," he said. / te pago con esto no más, dijo
17. michi ma mëyapëjjrama

    michi

    michi

    MED.ANIM

    dem

    ma

    ma

    RST

    part

    mëyapëjjrama

    më=yapëj-jrama

    2=grab-PROH

    pn=vt

    Do not touch this. / esto no lo toques
18. ¿mëpana ma tataja wejsapë?

    mëpana

    më=pana

    2=DAT

    pn=postp

    ma

    ma

    RST

    part

    tataja

    ta-ta-ja

    3P-say-NEG

    vt

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    Didn't he say it directly to you? / ¿no te lo dijo directamente a tí?
19. mëwë wïrë ya

    mëwë

    më=wë-∅

    2=kill-IPFV

    pn=vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    ya

    ya

    ERG

    postp

    I will kill you. / te voy a matar
20. mëtojpa wïrë

    mëtojpa

    më=tojpa-∅

    2=hit-IPFV

    pn=vt

    wïrë

    wïrë

    1PRO

    pn

    I will beat you to death. / te voy a matar a golpes
21. aaa, mëyakerej sëmase, ¡aj! inche utërijra

    aaa

    aaa

    ah

    intj

    mëyakerej

    më=y-akere-j

    2=LK-relative-PERT

    pn=n

    sëmase

    sëma-se

    die-PST

    vi

    aj

    aj

    ah

    intj

    inche

    in-che

    see-SUP

    adv

    utërijra

    u=të-ri=jra

    1=go-IPFV=NEG

    pn=vi=part

    Ah, your family is dead, ah, I will not go see. / ah, tu familia se murió, aj! no voy a ver
22. ë'ë, mëyakereti

    ëʼë

    ëʼë

    yes

    intj

    mëyakereti

    më=y-akere-ti

    2=LK-relative-PERT

    pn=n

    Yes, your family. / sí, tu familia
23. weroro wëra këyetari mëmukuru

    weroro

    weroro

    dog

    n

    wëra

    wëra

    like

    postp

    këyetari

    këye-ta-ri

    big?-VBZ.INTR-IPFV

    vi

    mëmukuru

    më=muku-ru

    2=child-PERT

    pn=n

    Your children grow up like dogs. / tus hijos crecen como perro
24. mëinija ka, aniki pinchi, tënësem warai yichapë, okonotojpe

    mëinija

    më=ini-ja

    2=see-NEG

    pn=vt

    ka

    ka

    Q

    part

    aniki

    aniki

    who

    pn

    pinchi

    pinchi

    HES

    part

    tënësem

    tënësem

    fish

    n

    warai

    warai

    like

    postp

    yichapë

    yichapë

    ***

     

    okonotojpe

    okonotojpe

    ***

     

    You have not seen a fish that is put on to dry. / usted no ha visto un pescado que se pone, para que se seque
25. nwarë mëtëpëtiri, tëpëtijra sejkë

    nwarë

    nwa=rë

    thus=EMP

    part=part

    mëtëpëtiri

    më=të-pëti-ri

    2=go-PLUR-IPFV

    pn=vi

    tëpëtijra

    të-pëti-∅=jra

    go-PLUR-IPFV=NEG

    vi=part

    sejkë

    sejkë

    ***

    vi

    You're going to go like this? Don't go like this. / así tu te vas a ir, no puedes ir así