As ‘LOC’:

1. sukase ana këyetase pipi yakërë, ana këyetase intipijkë ana chawë

   sukase

   sukase

   all

   adv

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyetase

   këye-ta-se

   big?-VBZ.INTR-PST

   vi

   pipi

   pipi

   younger_brother_of_woman

   n

   yakërë

   y-akërë

   LK-with

   postp

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyetase

   këye-ta-se

   big?-VBZ.INTR-PST

   vi

   intipijkë

   intipijkë

   small

   adv

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   chawë

   chawë

   LOC

   postp

   We grew up with my younger brother; we grew up when we were small. / con mi hermanito (histanfo: 20)
2. uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama

   uyïwïj

   u=y-ïwïj-∅

   1=LK-house-PERT

   pn=n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   usenejkari

   u=s-enejka-ri

   1=DETRZ-watch-IPFV

   pn=vi

   sukuri

   sukuri

   silently

   adv

   jwama

   jwama

   ***

    

   I silently stay in my house. / yo me quedo en mi casa tranquila (convrisamaj: 28)
3. ejnë pëkëpene ejnë chi yawë, ejnë yarikaja

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   pëkëpene

   pëkëpene

   alone

   postp

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   chi

   chi-∅

   COP-ACNNMLZ

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yarikaja

   yarika-ja

   laugh-NEG

   vi

   When we’re alone, we don’t laugh. / cuando estamos solas, nosotras no nos reímos (convrisamaj: 50)
4. ana këyetajpë, intipijkë ana chi yawë

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyetajpë

   këye-ta-jpë

   big?-VBZ.INTR-PST

   vi

   intipijkë

   intipijkë

   small

   adv

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   chi

   chi-∅

   COP-ACNNMLZ

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   We grew up when we were little kids / nos criamos cuando estábamos chiquiticos nosotros (histanfo: 2)
5. papa pano sëmasaj yawë

   papa

   papa

   father

   n

   pano

   pano

   FMR

   part

   sëmasaj

   sëma-saj

   die-ABS.NMLZ

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   Because my dad had died. / porque se murió mi papá (histanfo: 18)
6. ana yïwïj yawë ana senejka wejsapë, tawara ma ana këyatajpë ana

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   yïwïj

   y-ïwïj-∅

   LK-house-PERT

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   senejka

   s-enejka-∅

   DETRZ-watch-IPFV

   vi

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   tawara

   tawara

   too

   adv

   ma

   ma

   RST

   part

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyatajpë

   këya-ta-jpë

   think-VBZ.INTR-PST

   vi

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   We stayed at home, that's how we were raised. / nosotros estábamos en nuestra casa, así nos criamos (histanfo: 53)
7. tawani yawë senejka wejsapë irëjpë ënujse kawë

   tawani

   tawani

   darkness

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   senejka

   s-enejka-∅

   DETRZ-watch-IPFV

   vi

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   ënujse

   ënuj-se

   go_up-PST

   vi

   kawë

   kawë

   high

   adv

   He was staying in the dark and then went up high. / estaba en la oscuridad y se subió hacia arriba (de la casa) (ctorat: 7)
8. irëjpë tawejka yawë

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   tawejka

   tawejka-∅

   dawn-ACNNMLZ

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   Then, in the morning... / después al amanecer (ctorat: 28)
9. ëjtë kërëjpë yawë nwajtëkonton ti wejsapë waijta

   ëjtë

   ëj-të

   house-NPERT

   n

   kërëjpë

   kërëjpë

   old

   n

   yawë

   yawë

   LOC

   postp

   nwajtëkonton

   nwajtë-∅=konton

   dance-IPFV=PL

   vi=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   waijta

   waijta

   mouse

   n

   In the old house the mice were dancing. / en la casa vieja es que estaba bailando la rata (ctorat: 38)
10. irë wa chipëkë tapojtëja wejsapë, irë wa chipëkë tajne wëpëjse tëwï, sukase wïnïjsajkonton yawë

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tapojtëja

    ta-pojtë-ja

    3P-want-NEG

    vt

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    wëpëjse

    wë-pëj-se

    kill-PLUR-PST

    vt

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    sukase

    sukase

    all

    adv

    wïnïjsajkonton

    wïnïj-saj=konton

    sleep-PFV=PL

    vi=part

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    That's why I didn't want it, that's why they killed them all when they were asleep. / por eso no lo quería, por eso ellos los mataron a todos mientras dormían
11. iyawë chipëkë, tayawankase

    iyawë

    i-yawë

    3-LOC

    postp

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tayawankase

    ta-yawanka-se

    3P-kill-PST

    vt

    Because of this, he killed her. / por eso, la mató