As ‘then’:

1. ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti

   ati

   ati

   what

   intj

   rë

   rë

   EMP

   part

   warai

   warai

   like

   postp

   mërë

   mërë

   2PRO

   pn

   iniri

   ini-ri

   see-IPFV

   vt

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   mëyarika

   më=yarika-∅

   2=laugh-IPFV

   pn=vi

   ti

   ti

   HSY

   part

   You see something and then you laugh. / ve una cosa y después usted se ríe (convrisamaj: 1)
2. tajne yarikari irëjpë, tajne yakarama pokono

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yarikari

   yarika-ri

   laugh-IPFV

   vi

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   yakarama

   yakara-ma-∅

   believe-CAUS-ACNNMLZ

   n

   pokono

   poko-no

   about-NMLZ

   n

   They laugh because they tell it. / se ríen porque lo cuentan (convrisamaj: 10)
3. sukase ta wejsaj ta, irëjpë papa kampra ijtëri

   sukase

   sukase

   all

   adv

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   wejsaj

   wej-saj

   COP-PST

   vi

   ta

   ta

   like

   part

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   papa

   papa

   father

   n

   kampra

   kampra

   big

   n

   ijtëri

   ij-të-ri

   3-go-IPFV

   vi

   She said that, then my uncle left / todo decía, después se iba mi tío (histanfo: 10)
4. irëjpë sakara nepï wejsaj ta, irëjpë michi

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   sakara

   sakara

   hoplias_malabaricus

   n

   nepï

   nepï-∅

   bring-IPFV

   vt

   wejsaj

   wej-saj

   COP-PST

   vi

   ta

   ta

   like

   part

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   michi

   michi

   MED.ANIM

   dem

   He brought guabina, then (he said) "here it is". / traía guabina, después (decía) aquí está (histanfo: 12)
5. irëjpë makë ya ijmojka wejsapë

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   makë

   makë

   mom

   n

   ya

   ya

   ERG

   postp

   ijmojka

   ijmojka-∅

   cook-IPFV

   vt

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   Then my mom was cooking. / después mi mamá estaba cocinando (histanfo: 28)
6. sere yokïrï, irëjpë sukutaka yeni ana ya

   sere

   sere

   bitter_manioc

   n

   yokïrï

   yokï-rï

   eat(starch)-IPFV

   vt

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   sukutaka

   sukutaka

   yucuta

   n

   yeni

   yeni-∅

   drink-IPFV

   vt

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   We ate cassava, then we would drink yucuta. / comiendo casabe, después tomabamos yucuta (histanfo: 33)
7. irëjpë rë neke n ti

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   rë

   rë

   EMP

   part

   neken

   neke=n

   CNTR=INTS

   part=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   Then, well... / después sí (histanfo: 36)
8. irëjpë, tëwï yakërë, ana këyatase

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   yakërë

   y-akërë

   LK-with

   postp

   ana

   ana

   1+3PRO

   pn

   këyatase

   këya-ta-se

   think-VBZ.INTR-PST

   vi

   Then we grew up with him. / despúes con él nos criamos (histanfo: 39)
9. irëjpë rë warë tajtojpe pïnika wïrë sepanse

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   rë

   rë

   EMP

   part

   warë

   wa=rë

   thus=EMP

   part=part

   tajtojpe

   taj-tojpe

   say-PURP

   advl

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   sepanse

   sepan-se

   get_married-PST

   vi

   Then, closer tow now, I got married. / después, mas ahora, yo me casé (histanfo: 49)
10. irëjpë

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    Then... / después (histanfo: 50)
11. irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    kwaraijyawë

    kwaraijyawë

    ***

     

    rë

    rë

    EMP

    part

    mëëmpamïjpë

    më=ëmpamï-jpë

    2=learn-PST

    pn=vi

    tajto

    taj-to

    say-CIRC.NMLZ

    n

    marë

    marë

    REL.INAN

    part

    ti

    ti

    HSY

    part

    Afterwards, when did you learn what you say? / después, cuando aprediste lo que dices?
12. irëjpë ti ta ti ta

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta

    like

    part

    Then she said: / después dijo (ctorat: 5)
13. tawani yawë senejka wejsapë irëjpë ënujse kawë

    tawani

    tawani

    darkness

    n

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    senejka

    s-enejka-∅

    DETRZ-watch-IPFV

    vi

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ënujse

    ënuj-se

    go_up-PST

    vi

    kawë

    kawë

    high

    adv

    He was staying in the dark and then went up high. / estaba en la oscuridad y se subió hacia arriba (de la casa) (ctorat: 7)
14. kawë ënujse irëjpë

    kawë

    kawë

    high

    adv

    ënujse

    ënuj-se

    go_up-PST

    vi

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    He went up high and then... / se subió alto y después (ctorat: 8)
15. "sakunkai" ta ta irëjpë "sakunkai"

    sakunkai

    sakunkai

    S.

    intj

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ta

    ta

    like

    part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    sakunkai

    sakunkai

    S.

    intj

    “Sakunkai”, they said, and then “Sakunkai”. / decían "sakunkai" y después "sakúnkai" (ctorat: 11)
16. irëjpë tëwï waijtatomo nwajtëri

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    waijtatomo

    waijta-tomo

    mouse-PL

    n

    nwajtëri

    nwajtë-ri

    dance-IPFV

    vi

    Then the mice were dancing. / después las ratas estaban bailando (ctorat: 16)
17. wenaru pïrarë irëjpë ti

    wenaru

    wena-ru

    vomit-PERT

    n

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ti

    ti

    HSY

    part

    There was no vomit. / no había nada de vómito (ctorat: 20)
18. irëjpë ta ti ta konopo wejsarë konopo wejsarë

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta

    like

    part

    konopo

    konopo

    rain

    n

    wejsarë

    wej-sarë

    come-IMN

    vi

    konopo

    konopo

    rain

    n

    wejsarë

    wej-sarë

    come-IMN

    vi

    Then they said: “it’s raining, it’s raining”. / después dijo, está lloviendo, está lloviendo! (ctorat: 25)
19. irëjpë pïrarë ti warë irëjpë warë

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    ti

    ti

    HSY

    part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    Then there was nothing. / después no había nada (ctorat: 27)
20. irëjpë tawejka yawë

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    tawejka

    tawejka-∅

    dawn-ACNNMLZ

    n

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    Then, in the morning... / después al amanecer (ctorat: 28)
21. tipasekontomo warë irëjpë pïrarë

    tipasekontomo

    tipa-se=kontomo

    go_in_group-PST=PL

    vi=part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    They left and were gone. / se fueron y después no estaban (ctorat: 30)
22. irëjpë ti wenakajpë mare pïrarë ti

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ti

    ti

    HSY

    part

    wenakajpë

    wena-ka-jpë

    vomit-VBZ.TR-PST

    vt

    mare

    mare

    REL.INAN

    part

    pïrarë

    pïrarë

    NEG.EXIST

    part

    ti

    ti

    HSY

    part

    Then there was nothing of their vomit. / después no había nada de lo que vomitaron (ctorat: 33)
23. sukase nwajtëri irëjpë ti warë

    sukase

    sukase

    all

    adv

    nwajtëri

    nwajtë-ri

    dance-IPFV

    vi

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ti

    ti

    HSY

    part

    warë

    wa=rë

    thus=EMP

    part=part

    They were all dancing, then. / todos estaban bailando, después (ctorat: 39)
24. waraijtokon maniki irëjpë ijtëse

    waraijtokon

    waraijtokon

    man

    n

    maniki

    maniki

    REL.ANIM

    part

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    ijtëse

    ij-të-se

    3-go-PST

    vi

    Then the man went. / después se fue (ctorat: 45)
25. ¿irëjpë, wepïjpëkontomo?

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    wepïjpëkontomo

    wepï-jpë=kontomo

    come-PST=PL

    vi=part

    Then they came? / ¿después vinieron?