As ‘PL’:

1. tëwïsantomo neke ne yaruwatëpëkë ma rë chikontomo

   tëwïsantomo

   tëwï-santomo

   3PRO-PL

   pn

   nekene

   neke=ne

   CNTR=INTS

   part=part

   yaruwatëpëkë

   yaruwa-tëpëkë

   laugh-PROG.INTR

   vi

   ma

   ma

   RST

   part

   rë

   rë

   EMP

   part

   chikontomo

   chi-∅=kontomo

   COP-IPFV=PL

   vi=part

   But they’re constantly laughing. / ellos sí siempre pasan riendose (convrisamaj: 32)
2. tajne ini pokono waimukontomo

   tajne

   ta=jne

   3PRO=PL

   pn=part

   ini

   ini-∅

   see-ACNNMLZ

   n

   pokono

   poko-no

   about-NMLZ

   n

   waimukontomo

   waimu-∅=kontomo

   speak-IPFV=PL

   vi=part

   Because they see, they speak. / porque ellos ven ellos hablan (convrisamaj: 33)
3. pïnika, pïnika, tawara chipokon pïnika yaruwakontomo

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   tawara

   tawara

   too

   adv

   chipokon

   chipokon

   because

   part

   pïnika

   pïnika

   PROB

   part

   yaruwakontomo

   yaruwa-∅=kontomo

   laugh-IPFV=PL

   vi=part

   So that’s why they’re laughing. / será por eso que se rien (convrisamaj: 35)
4. yaruwakontomo yatum ponoko

   yaruwakontomo

   yaruwa-∅=kontomo

   laugh-IPFV=PL

   vi=part

   yatum

   yatum

   day

   n

   ponoko

   ponoko

   ***

    

   They laugh every day. / se rien cada dia (convrisamaj: 42)
5. ta takontomo

   ta

   ta

   like

   part

   takontomo

   ta-∅=kontomo

   say-IPFV=PL

   vt=part

   That’s what they say (?) / !Según dicen. (convrisamaj: 43)
6. yajtëpe neke n ti warotakontomo wejsapë

   yajtëpe

   yajtëpe

   before

   adv

   neken

   neke=n

   CNTR=INTS

   part=part

   ti

   ti

   HSY

   part

   warotakontomo

   warota-∅=kontomo

   work-IPFV=PL

   vi=part

   wejsapë

   wej-sapë

   COP-PST

   vi

   At the beginning they worked. / al principio trabajaban
7. tipasekontomo warë irëjpë pïrarë

   tipasekontomo

   tipa-se=kontomo

   go_in_group-PST=PL

   vi=part

   warë

   wa=rë

   thus=EMP

   part=part

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   They left and were gone. / se fueron y después no estaban (ctorat: 30)
8. ¿epesekontomo?

   epesekontomo

   epe-se=kontomo

   escape-PST=PL

   vi=part

   Did they escape? / !¿se escaparon?
9. ¿ësëpëkë ka wejsapëkontomo?

   ësëpëkë

   ësë-pëkë

   DETRZ-about

   postp

   ka

   ka

   Q

   part

   wejsapëkontomo

   wej-sapë=kontomo

   COP-PST=PL

   vi=part

   Were they always argumenting? / ¿siempre ellos vivian discutiendo?
10. ¿irëjpë, wepïjpëkontomo?

    irëjpë

    irëjpë

    then

    adv

    wepïjpëkontomo

    wepï-jpë=kontomo

    come-PST=PL

    vi=part

    Then they came? / ¿después vinieron?
11. chimakontomo

    chimakontomo

    chima=kontomo

    path=PL

    n=part

    their path / el camino de ellos
12. ¿kwase ne wepïjpëkonton ti? ta

    kwasene

    kwase=ne

    how=INTS

    part=part

    wepïjpëkonton

    wepï-jpë=konton

    come-PST=PL

    vi=part

    ti

    ti

    HSY

    part

    ta

    ta-∅

    say-IPFV

    vt

    "How did they come?", s/he says. / ¿cómo vinieron? dice
13. tëwï naikonton ti tawara

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    naikonton

    nai-∅=konton

    do-IPFV=PL

    vt=part

    ti

    ti

    HSY

    part

    tawara

    tawara

    too

    adv

    They did like this. / ellos hacían así (ctorat: 13)
14. ëjtë kërëjpë yawë nwajtëkonton ti wejsapë waijta

    ëjtë

    ëj-të

    house-NPERT

    n

    kërëjpë

    kërëjpë

    old

    n

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    nwajtëkonton

    nwajtë-∅=konton

    dance-IPFV=PL

    vi=part

    ti

    ti

    HSY

    part

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    waijta

    waijta

    mouse

    n

    In the old house the mice were dancing. / en la casa vieja es que estaba bailando la rata (ctorat: 38)
15. irë wa chipëkë tapojtëja wejsapë, irë wa chipëkë tajne wëpëjse tëwï, sukase wïnïjsajkonton yawë

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tapojtëja

    ta-pojtë-ja

    3P-want-NEG

    vt

    wejsapë

    wej-sapë

    COP-PST

    vi

    irë

    irë

    3ANA.INAN

    dem

    wa

    wa

    thus

    part

    chipëkë

    chipëkë

    because

    part

    tajne

    ta=jne

    3PRO=PL

    pn=part

    wëpëjse

    wë-pëj-se

    kill-PLUR-PST

    vt

    tëwï

    tëwï

    3PRO

    pn

    sukase

    sukase

    all

    adv

    wïnïjsajkonton

    wïnïj-saj=konton

    sleep-PFV=PL

    vi=part

    yawë

    yawë

    LOC

    postp

    That's why I didn't want it, that's why they killed them all when they were asleep. / por eso no lo quería, por eso ellos los mataron a todos mientras dormían