As ‘CIRC.NMLZ’:

1. toto yoti tajtoj mare

   toto

   toto

   non_Indian

   n

   yoti

   y-oti-∅

   LK-meat-PERT

   n

   tajtoj

   taj-toj

   say-CIRC.NMLZ

   n

   mare

   mare

   REL.INAN

   part

   What they call the food of the criollos. / lo que llaman la comida de los criollos
2. pata penarëjpë mëtë ta, mërë Cerro Muñeca tajtoj mare toto ya

   pata

   pata

   village

   n

   penarëjpë

   penarë-jpë

   ancestor-PST

   n

   mëtë

   mëtë

   here

   adv

   ta

   ta

   like

   part

   mërë

   mërë

   MED.INAN

   dem

   cerro

   cerro

   ***

    

   muñeca

   muñeca

   ***

    

   tajtoj

   taj-toj

   say-CIRC.NMLZ

   n

   mare

   mare

   still

   adv

   toto

   toto

   non_Indian

   n

   ya

   ya

   ERG

   postp

   Here you can see the village where they lived, what the Criollos call Cerro Muñeca. / ahí se ve el sitio donde vivian, donde los criollos llama Cerro Muñeca
3. tëwï ma takï mëyakarama chijpë wararë kwa ta sënkatoj mëtë

   tëwï

   tëwï

   3PRO

   pn

   ma

   ma

   RST

   part

   takï

   takï

   CNFRM

   part

   mëyakarama

   më=yakara-ma-∅

   2=believe-CAUS-IPFV

   pn=vt

   chijpë

   chi-jpë

   COP-PST.ACNNMLZ

   n

   wararë

   wara=rë

   thus=EMP

   part=part

   kwa

   kwa

   how

   part

   ta

   ta

   like

   part

   sënkatoj

   s-ënka-toj

   DETRZ-finish-CIRC.NMLZ

   n

   mëtë

   mëtë

   ?

    

   Tell us again how they ended up there. / cuenta otra vez como terminaron ahí
4. irëjpë, kwaraijyawë rë mëëmpamïjpë tajto marë ti?

   irëjpë

   irëjpë

   then

   adv

   kwaraijyawë

   kwaraijyawë

   ***

    

   rë

   rë

   EMP

   part

   mëëmpamïjpë

   më=ëmpamï-jpë

   2=learn-PST

   pn=vi

   tajto

   taj-to

   say-CIRC.NMLZ

   n

   marë

   marë

   REL.INAN

   part

   ti

   ti

   HSY

   part

   Afterwards, when did you learn what you say? / después, cuando aprediste lo que dices?
5. pïrarë, seneja ejnë yarikatopo

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   seneja

   s-ene-ja

   DETRZ-see-NEG

   vi

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yarikatopo

   yarika-topo

   laugh-CIRC.NMLZ

   n

   Nothing, there’s nothing for us to laugh. / no hay, no se ve para nosotros reir (convrisamaj: 13)
6. nope seneja chipokono ejnë pana nope seneja chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

   nope

   nope

   good

   adv

   seneja

   s-ene-ja

   DETRZ-see-NEG

   vi

   chipokono

   chipokono

   because

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   pana

   pana

   DAT

   postp

   nope

   nope

   good

   adv

   seneja

   s-ene-ja

   DETRZ-see-NEG

   vi

   chipokono

   chipokono

   because

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwatopo

   yaruwa-topo

   laugh-CIRC.NMLZ

   n

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   We don’t see anything good, so we don’t laugh. / nosotros no nos reimos porque no vemos nada bueno (convrisamaj: 29)
7. pïrarë ejnë chiyakon chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   chiyakon

   chiyakon-∅

   friend-PERT

   n

   chipokono

   chipokono

   because

   part

   ejnë

   ejnë

   1+2PRO

   pn

   yaruwatopo

   yaruwa-topo

   laugh-CIRC.NMLZ

   n

   pïrarë

   pïrarë

   NEG.EXIST

   part

   Because we don’t have friends we don’t have anything to laugh. / porque no tenemos amigas para nosotros reir (convrisamaj: 48)