As ‘ugh’:

1. ¡kë mokontomo wajyakïtï ta, wïrë wajyakïtïjra taro wïrë ta wïrë ya

   kë

   kë

   ugh

   intj

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   wajyakïtï

   wajyakïtï-∅

   be_happy-IPFV

   vi

   ta

   ta

   like

   part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   wajyakïtïjra

   wajyakïtï-∅=jra

   be_happy-IPFV=NEG

   vi=part

   taro

   taro-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   Ugh, you are happy but I am not, I say. / ay! ustedes si están alegres, pero yo no estoy alegre, digo (convrisamaj: 45)
2. yapijtompe wïrë wejtane, ¡kë! wïyapë moroni

   yapijtompe

   yapijtom=pe

   old=ESS

   n=postp

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   wejtane

   wej-tane

   COP-CNCS

   advl

   kë

   kë

   ugh

   intj

   wïyapë

   wï=y-apë-∅

   1=LK-arm_wing-PERT

   pn=n

   moroni

   moroni

   pain

   n

   Although I am old, ugh, my arms hurt. / aunque soy vieja, ay me duelen mis brazos
3. ¡këë! uyejwetunu, ¡këë! wïrë waijtëri, ¡këë! uyapëri, wïrë poreri, wïrë chikimuru

   këë

   këë

   ugh

   intj

   uyejwetunu

   u=y-ejwetunu-∅

   1=LK-sick-PERT

   pn=n

   këë

   këë

   ugh

   intj

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   waijtëri

   waijtë-ri

   head-PERT

   n

   këë

   këë

   ugh

   intj

   uyapëri

   u=y-apë-ri

   1=LK-arm_wing-PERT

   pn=n

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   poreri

   pore-ri

   leg-PERT

   n

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   chikimuru

   chikimu-ru

   knee-PERT

   n

   Ugh! I'm sick, ugh, my head, ugh, my arm, my leg, my knee. / ay! estoy enferma, ay! mi cabeza, ay! mi brazo, mi pierna, mi rodilla
4. ¡kï! ¿mokontomo serekapojra ka mokontomo yaruwari? wïrë yaruwarijra taro wïrë, ta ta wïrë ya

   kï

   kï

   ugh

   intj

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   serekapojra

   s-ereka-po-∅=jra

   DETRZ-tire-DES-IPFV=NEG

   vi=part

   ka

   ka

   Q

   part

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   yaruwarijra

   yaruwa-ri=jra

   laugh-IPFV=NEG

   vi=part

   taro

   taro-∅

   say-IPFV

   vt

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ta

   ta-∅

   say-IPFV

   vt

   ta

   ta

   like

   part

   wïrë

   wïrë

   1PRO

   pn

   ya

   ya

   ERG

   postp

   Oh! You don’t get tired of laughing? I don’t laugh, is what I’m saying. / uy! ustedes será que no se cansan de reir? yo no me río, decía yo (convrisamaj: 8)
5. kï, serekapojra ka mokontomo yaruwari

   kï

   kï

   ugh

   intj

   serekapojra

   s-ereka-po-∅=jra

   DETRZ-tire-DES-IPFV=NEG

   vi=part

   ka

   ka

   Q

   part

   mokontomo

   mokontomo

   2PL.PRO

   pn

   yaruwari

   yaruwa-ri

   laugh-IPFV

   vi

   Ugh, don’t you get tired from laughing so much? / uy! será que ustedes no se cansan de tanto reir (convrisamaj: 23)